Тошкент молия институти ҳузуридаги илмий даражалар берувчи dsc

6-жадвал 
2020-2030 йилларда Ўзбекистон Республикасида солиқ 
маъмуриятчилиги муолажаларини оптималлаштириш Концепцияси 
модели
19
(СММОК) 
 
 
Ўзбекистон 
Республикасида солиқ 
маъмуриятчилиги 
муолажаларини 
оптималлаштириш 
Концепциясининг 
мақсади ва вазифалари 
 
Ўзбекистон 
Республикасида 
солиқ 
маъмуриятчилиги 
муолажаларини 
оптималлаштиришга 
қаратилган 
самарали тадбирлар 
амалга оширилиши 
босқичларининг 
тавсифи 
 
Концепция 
вазифаларини 
амалга ошириш 
мезонлари 
Ўзбекистон 
Республикасида 
солиқ 
органларининг 
давлат 
институтлари 
билан ўзаро 
ҳамжиҳатлигини 
такомиллаштири
шга қаратилган 
самарали 
тадбирлар 
самарадорлигини 
таъминлаш 
шартлари 
Концепция 
вазифаларининг 
амалга 
оширилиши ва 
Ўзбекистон 
Республикасида 
солиқ 
маъмуриятчилиг
и муолажаларини 
оптималлаштири
шга қаратилган 
самарали 
тадбирлардан 
кутилажак 
натижа 
Ўзбекистон 
Республикасида 
солиқ 
маъмуриятчилиги 
муолажаларини 
оптималлаштириш 
ва 
маълумотлар 
базасини 
бирлаштириш мақсадида 
солиқ 
органларининг 
давлат 
институтлари 
билан 
ўзаро 
ҳамжиҳатлигини 
такомиллаштириш 
юзасидан 
вазифалар 
самарали 
ижросини 
таъминлаш муҳим ва 
устувор 
вазифа 
ҳисобланиб, 
ушбу 
зарурият 
уни 
таъминлашга 
янги 
концептуал 
ѐндашувни 
ишлаб чиқишни талаб 
этмоқда. 
Ўзбекистон 
Республикасида 
солиқ 
маъмуриятчилиги 
муолажаларини 
оптималлаштириш
 
Концепцияси моделининг 
асосий мақсади
унинг 
тежамлилиги, 
натижавийлиги 
ва 
сифатини 
муттасил 
ошириб бориш лозим.
 
1. 2020-2021 йиллар. - 
Солиқ 
органларини 
―сервис 
хизматига 
ихтисослашган 
таркиб‖га 
айлантириш.
2. 2022-2025 йиллар. - 
Солиқ 
хизмати 
органлари 
фаолиятининг жаҳон 
стандартлари 
даражасига 
унификацияси. 
3. 2026-2027 йиллар. - 
Солиқ 
маъмуриятчилиги 
самарали 
фаолияти 
шаклланиши 
жараѐнини якунлаш. 
4.2028-2030 йиллар. – 
Давлат солиқ хизмати 
органларининг 
тежамлилик, 
натижавийлик 
ва 
сифат 
асосидаги 
самарали фаолияти. 
Ўзбекистон 
Республикасида 
солиқ 
маъмуриятчилиги 
муолажаларини 
оптималлаштиришга
 
қаратилган
тадбирлар 
самарадорлиги 
мезонлари 
тежамлилик, 
натижавийлик 
ва 
солиқ 
муносабатларини 
бошқариш 
бўйича 
давлат 
ваколатли 
органлари ташкилий 
ҳаракатларининг 
сифати
ҳисобланади. Бунда 
тадбирлар 
самарадорлигининг 
барча 
мезонлари 
бир-бири 
билан 
узвий боғлиқ бўлиб,
уларнинг муттасил 
ошиб 
боришигина 
солиқ 
маъмуриятчилиги 
муолажаларини 
оптималлаштириш
 
имконини беради.
 
Солиқ 
маъмуриятчилиги 
муолажаларини 
оптималлаштиришга
 
қаратилган тадбирлар 
самарадорлигини 
таъминлаш шартлари 
сифатида 
солиқ 
тўловчилар 
билан 
ўзаро 
манфаатли 
ҳамкорликни 
такомиллаштириш ва 
солиқ 
маъмуриятчилигини 
мукаммаллаштириш 
имконини беради
. 
 
Кутилаѐтган 
асосий натижа – 
давлат 
бюджети 
солиқли 
даромадларининг 
ўсиши бўлиб, унга 
қуйидагилар 
орқали эришилади: 
–солиқ 
қонунчилиги 
бузилиши 
ҳолатларини 
ўз 
вақтида аниқлаш 
ва огоҳлантириш;
–солиқ 
тўловчиларга 
ўз 
солиқ 
мажбуриятларини 
талаб 
қилинган 
тарзда 
тўлиқ 
бажаришдан 
манфаатдорлик 
яратиш ва ижрони 
соддалаштириш; 
–солиқ 
муносабатлари 
иштирокчилари 
манфаатларини 
уйғунлаштириш.
 
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 10 июлдаги ―Солиқ 
маъмуриятчилигини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар 
тўғрисида‖ги ПҚ-4389-сон қарорига мувофиқ ―Солиқ маъмуриятчилигини 
19
Муаллиф томонидан тузилган. 

---

25 
такомиллаштириш 
стратегияси‖ 
ва 
―Солиқ 
маъмуриятчилигини 
такомиллаштириш стратегиясини амалга ошириш бўйича ―Йўл харитаси‖‖ 
ишлаб чиқилди. Ушбу ҳужжатда амалга оширилиши режалаштирилган 
тадбирлар Ҳаракатлар стратегиясидаги каби 2021 йилгача муддатга 
мўлжалланган. 
Шу 
боисдан 
мамлакатимизда 
солиқ 
тизимини 
модернизациялашнинг узоқ муддатли стратегиясига ҳамоҳанг бўлган 
Ўзбекистон Республикасида солиқ маъмуриятчилиги муолажаларини 
оптималлаштириш
 
Концепцияси (СММОК) моделини ишлаб чиқиш муҳим 
аҳамият касб этади (6-жадвал). 
Мазкур моделда асосий эътибор солиқ органлари ва солиқ тўловчиларнинг 
ҳамкорликда ўсишга эришишларини таъминлашга қаратилган. Солиқ 
маъмуриятчилиги самарали восита ва усулларини ҳаѐтга тадбиқ этишнинг ѐрқин 
намуналаридан бири – солиқ назоратида рискка асосланган ѐндошувни қўллаш 
бўлиб, унинг асосига келгусида рискларни камайтириш ва бартараф этиш 
максадида уларни тизимли тарзда аниқлаш ва тахлил этишга қаратилган 
таркиблаштирилган жараѐн мужассамлаштирилган. 
Уни амалиѐтда қўллаш қуйидаги шароитларда муҳимдир: солиқ 
текширувлари ва солиқ органлари фойдаланаѐтган ресурслар бизнес-
жараѐнларидаги жиддий тафовутлар (бундай ҳолат мавжудлиги солиқ 
органларининг барча аниқланган рискларнинг олдини ола билиш 
қобилиятига бевосита таъсир кўрсатади) кузатилганда; солиқ қонунчилиги 
ўзгаришлари юзасидан давлат органлари ва таркибий тузилмалари 
қарашларида фарқлар мавжудлигида; солиқ назорати тизимида шахсий 
персонал амалий кўникмаларининг етишмаслиги (бу нарса йирик солиқ 
рисклари билан курашишга бевосита таъсир кўрсатади) ҳолатида (5-расм). 
 
 
5-расм. Солиқ назоратида рискка-асосланган ѐндошувнинг ҳаракатлар 
схемаси
20
. 
20
Муаллиф томонидан тузилган. 
Солиқ риски 
Рискларни 
тизимли тарзда 
кузатиш ва 
тахлил қилиш 
Солиқ 
қонунчилигидаги 
турли худудлар учун 
кўзда тутилган 
тафовутларни 
бартараф этиш 
Солиқ текширувлари 
бизнес 
жараѐнларидаги 
фарқларни бартараф 
этиш
Солиқ органлари персонали билим ва 
кўникмалари етишмаслигини қоплаш 
тадбирларини кўриш 
Солиқ 
назорати 
Солиқ 
тўловчилар 
хулқини 
ўрганиш 
Рискларни тизимли аниқлаш ва тахлил қилиш 
бўйича таркиблаштирилган жараѐн 

---

26 
Ўзбекистон Республикасида солиқ маъмуриятчилигини самарали 
шакллантириш мақсадида солиқ назорати сифатини ошириш учун рискларни 
баҳолаш тизими (СНСОРБТ)ни шакллантириш, унинг вазифаларини асослаб 
бериш, унинг фаолияти схемасини ишлаб чиқиш ҳозирги кунда ўта долзарб 
аҳамият касб этмоқда
21
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6
-расм. Солиқ назорати
сифатини ошириш учун рискларни баҳолаш 
тизими (СНСОРБТ) фаолият юритиш схемаси
.
22
 
21
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 10 июлдаги ―Солиқ маъмуриятчилигини 
такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида‖ги ПҚ-4389-сон қарорига мувофиқ ―Солиқ 
маъмуриятчилигини такомиллаштириш стратегияси‖ 3-боб 3-банди. 
22
Муаллиф томонидан ишлаб чиқилган. 
Қонунни мухофаза қилиш 
органлари. Божхона 
органлари 
Молиявий назорат 
органлари 
СНСОРБТ 
 
Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси 
Солиқ назоратини амалга оширишда рискларни тахлил қилиш асосидаги бошқариш 
тизимини ташкил этиш ва жорий қилиш; риск юзага келишига олиб келган сабаб ва 
шароитларни таҳлил қилиш; рискларни таҳлил қилиш ва бошқаришнинг 
автоматлаштирилган тизимида рисклар турини жорий этишни назорат қилиш; солиқ 
органлари томонидан риск турларини қўллаш натижалари хақидаги маълумотларни 
йиғиш, тизимлаштириш ва таҳлил этиш; ДСҚ ходимларини хизмат фаолиятида 
рискларни таҳлил қилиш ва бошқариш тизими амал қилишини ташкил этиш, жорий 
қилиш ва таъминлаш 
Солиқ назоратидан бўйин товлаш билан боғлиқ бўлган солиқ қонунчилиги бузилиши ва 
бошқа қонунга хилоф ҳаракатларни умумлаштириш 
Солиқ тўловчилар солиқ тарихи 
базасини яратиш 
Солиқ тўловчиларнинг горизонтал 
мониторинги тизимини яратиш 
Солиқ тўловчилар фаолиятини илк 
баҳолаш индикаторларини яратиш 

---

27 
Солиқ назорати сифатини ошириш учун рискларни баҳолаш миллий 
тизими (СНСОРБТ) фаолияти схемаси 6 -расмда акс эттирилган.
Солиқ назорати сифатини ошириш учун рискларни баҳолаш тизими 
(СНСОРБТ) фаолиятида якуний боскич - фискал органлар амалий 
фаолиятида солиқларни тўлаш, солиқни тўлашдан бўйин товлаш схемалари 
ҳақидаги маълумотлардан фойдаланиш учун солиқ назоратининг инновацион 
механизмларини жорий этиш ҳисобланади ва у қуйидагиларга имкон беради: 
-―солиқ тўловчилар ўзаро хамкорлиги кўзгули схемалари таҳлили‖ 
орқали солиқ тўловчилар горизонтал мониторингини ўтказиш усулларини 
мақсадга йуналтириш; 
-рискка-асосланган 
ѐндошувдан 
фойдаланиш 
мақсадида 
солиқ 
тўловчилар 
хулқига 
оид 
тавсифлари 
билан 
боғлиқ 
асосий 
таваккалчиликларни идентификациялаш; 
 
-солиқ тўловчилар кесимида солиқлар ва мажбурий тўловларнинг 
тўланганлиги ҳақидаги маълумотларни умумлаштириш учун кредит тарихи 
маълумотлар базасининг аналоги тарзида Ўзбекистон Республикасида 
солиқ тарихи ягона базасини яратиш учун асосни шакллантириш;
-назорат ва текширув тадбирларини амалга ошириш мақсадида солиқ 
рискларини илгаридан аниқлашнинг илк баҳолаш индиқаторларини 
умумлаштириш. 
Солиқ маъмуриятчилигини амалга оширишнинг самарали восита ва 
дастакларини ҳаѐтга татбиқ этиш ҳозирги кунда унинг 
мавжуд усуллари 
тизими
(бошқариш, хабардор қилиш, тарбиялаш, маслаҳат бериш, 
рағбатлантириш, имтиѐз бериш, назорат қилиш, ундаш (мажбурлаш), 
жазолаш)ни такомиллаштиришни талаб этади ва бунинг учун қуйидаги 
жиҳатлар эътиборга олиниши зарур: 
-солиққа тортиш ишларини юритишда солиқ тизимининг энг асосий 
вазифалари қуйидагилардан иборат солиқ қонунчилиги бажарилишини 
назорат қилиш солиқларни тўғри ва тўлиқ хисобланишини назорат қилиш; 
-солиқларни давлат бюджетига тўланишини назорат қилиш; 
- солиқ солинадиган базани кенгайтириш бўйича таҳлил қилиш ва 
таъсирчан чоралар ишлаб чиқиш.