Toshkent moliya instituti “tasdiqlayman”

 
2.Ijtimoiy ta’minot risklari. 
Ijtimoiy  ta’minot  strukturasi.  Ijtimoiy  ta’minot  strukturasi  kompleks 
xarakterga  ega.  U  o’z  ichiga  minimal  daromad,  tibbiy  sug’urta,  muhtojlarga 
yordamni  kafolatlovchi  to’lovlarni  oladi.  Ijtimoiy  ta’minot  tizimi  yaxshi 
ishlashi uchun nafaqat davlat va biznes, balki har bir alohida shaxs ham hissa 
qo’shishi kerak bo’ladi. 
Ijtimoiy  ta’minot  tizimida  eng  katta  summa  pensiya  to’lovlariga 
sarflanadi. Pensiya tizimini isloh qilishning vazifasi uni bir xillashtirish va ikki 

---

 
224 
qatlamli  qilishdan  iborat,  ya’ni  barcha  aholini  qamrab  oluvchi  milliy  pensiya 
tizimi (bazali pensiya) va ishchilarga to’lanadigan pensiya. 
Bazali  pensiya  qarilik,  nogironlik  bo’yicha,  shuningdek  barcha 
muhtojlarga to’lanadi. 1/3 qismi davlat byudjeti mablag’laridan, 2/3 qismi esa 
sug’urtaviy  pensiya  fondlari  hisobidan  ta’minlanadi.  Pensiya  fondini  tashkil 
etishda 20 dan 60 yoshgacha bo’lgan barcha aholi ishtirok etadi.  
Xususiy  sektor  ishchilarining  pensiya  fondi  korxonaning  ajratmalari, 
ishchilarning  o’z  badallari  va  davlat  tomonidan  qo’shimcha  mablag’lardan 
tarkib topadi. Pensiya erkak ishchilarning oylik ish haqining taxminan 70 % ini 
tashkil etadi. Bu holda oiladagi ikkita pensionerning daromadi er va xotinning 
bazali  pensiyasi  va  unga  qo’shimcha  yollanma  ishchilarning  sug’urtasi 
bo’yicha pensiyadan iborat bo’ladi. 
Davlat va munitsipal tashkilot, muassasalar ishchilarining pensiya fondi 
ish  joylarida  tashkil  etiladigan  o’zaro  yordam  jamiyatlarining  mablag’lari, 
shuningdek  tashkilotlarning  o’z  to’lovlari  va  davlat  dotatsiyalaridan 
shakllanadi.  Bazali  pensiyani  olish  uchun  25  yillik  sug’urta  staji  va  65  yosh 
bo’lishi kerak. Agar 60 yoshda pensiyaga chiqiladigan bo’lsa, pensiya miqdori 
58%  gacha  kamaytirilishi,  70  yoshda  chiqiladigan  bo’lsa,  188  %  gacha 
oshirilishi mumkin.  
Ijtimoiy ta’minot tizimining ikkinchi komponenti – bu tibbiy sug’urta. 
Amalda barcha aholini qamrab oluvchi oltita tizim mavjud: 
xususiy sektor yollanma ishchilarining sog’ligi sug’urtasi; 
dengizchilar sug’urtasi; 
davlat  idoralari  ishchilarining  sug’urta  bo’yicha  o’zaro  yordam 
assotsiatsiyasi; 
munitsipal  idoralari  ishchilarining  sug’urta  bo’yicha  o’zaro  yordam 
assotsiatsiyalari; 
xususiy  maktab  ishchilari  va  o’qituvchilarning  sug’urta  bo’yicha  o’zaro 
yordam assotsiatsiyalari; 
yakka turda mehnat qiluvchilar va ishlamaydiganlarning tibbiy sug’urtasi. 
Tizimning  uchinchi  komponeti-yashash  darajasini  yaxshilash  ta’minlay 
olmaydigan  shaxslarni  qamrab  oluvichi  jamoaviy  yordam.  Bunday  yordam 
yashash minimumini kafolatlash to’g’risidagi qonun asosida ko’rsatilidigan va 
ettita  kominatsiya  bo’yicha  to’laniladi:  ehtiyojlariga  ta’lim  olish  turar  joy, 
tibbiy xizmatlar onalik, ishsizlik va dafn etish bilan bog’liq. 
Jamoaviy  yordam  tizimi  shuningdek,  aqli  zaif  va  jismoniy  nuqsoni bor 
bolalarga ham mo’ljallangan. 
Shuni  ya’na  bir  marta  ta’kidlash  keraki,  ijtimoiy  ta’minotning  barcha 
muommalari  ichida  yaponiya  xukumati  keksa  yoshili  shaxslarning  farovon 
hayot  kechirishini  ta’minlashga  katta  e’tibor  qaratadi.  Bu,  asosan  ushbu  toifa 
sonining doimiy ravishda o’sib borishi bilan bog’liq va 20-25 yilga borib 5,2 
mln  kishiga  etishi  kutulmoqda  Yaponiya  BMTning  “qari  jamiyat”  ro’yxatiga 
kirganligi  bejiz  emas  garchi  bu  ko’rsatkich    bo’yicha  Shvetsiyadan  keyingi 
o’rinda  turgan  bo’lsa  ham.  Bundan  tashqari  yashash  davomiliginining  o’sishi 
va bu toifaning mehnatdaga faoliligi ortish shuningdek, yosh ishchi kuchining 

---

 
225 
etishmasligi  oqibatida  keksa  kishilarning  mehnat  bozorining  muhim  tarkibiy 
qismiga aylanadi. 
Yaponiyaning  ijtimoiy  ta’minot  tizimi    BMT  ma’lumotlariga  ko’ra 
jahonning  ikkinchi  o’rniga  chiqqan  birinchi  o’ringa  esa  yashash  sifatining 
ko’rsatkichlari  bo’yicha  Rassiya  da’vogarlik  qilmoqda.  Uning  shu  tomonlari 
e’tiborga loyiqki, ya’ni aholining ommaviy ravishda pensiya va tibbiy sug’urta 
qamrab olganliga; kam ta’minlagan va ijtimoiy himoyasiz qatlamlariga turli xil 
yordam  ko’rsatish;  davlatda  turli  xil  o’zgarishlariga  mos  holada  ijtimoiy 
ta’minot  tizimiga  doimiy  ravishda  tuzatishlar  kirtib borish  kabi  ishlar  amalga 
oshiriladi.