Toshkent moliya instituti “tasdiqlayman”

3-mavzu:
 
Ijtimoiy risklarni boshqarish tizimida sug’urtaning roli
 
 
Insoniyat  va  tabiatning  ajralmas  birlik  ekanligi  bilan  bir  qatorda,  ular 
o’rtasida  shunday  qarama-qarshilik  majudki,  u  inson  bilan  tabiat  o’rtasidagi 
tinimsiz  kurashlarda  namoyon  bo’ladi.  Favquloddalik  va  xavf-xatar-insoniyat 
mavjudligining  me’yori  xisoblanadi.  Har  yili  erda  juda  ko’p  tabiat  xodisalari 
kuzatiladi:  100  ming  atrofida  bo’ronli  xodisalar,  10  mingta  suv  toshqini, 
minglab  zilzila,  o’pirilish  va  tropik  tsiklonlar.  Bu  hodisalar  bilan  bog’liq 
avariya va xalokatlar anchagina moddiy zarar etkazadi. 
Agar  dastlabki  sug’urta  moddiy  ehtiyojlarni  ta’minlashga  qaratilgan 
bo’lsa,  XIX  asrning  oxiriga  kelib  ijtimoiy  risklarni  boshqarish  dadavlat 
tamoyilining tarkibi qismiga aylanadi. Ishlab chiqarishda baxtsiz xodisalardan 
davlat  majburiy  sug’urtasi  shaxsiy  sug’urtaning  birinchi  ommilashgan  turiga 
aylanadi  (Rossiyada  1907  yilda).  Asta-sekin  davlat  ijtimoiy  sug’urta  tizimida 
pensiya  va  tibbiy  sug’urta  shuningdek,  vaqtincha  mehnatga  layoqatsizlik 
holatida  ijtioiy  sug’urtalash  paydo  bo’la  boshladi.  Sug’urtaning  bu  turlariga 
davlat  aralashuvi  hamda  davlat  boshqaruvi  turli  mamlakatlarda  turlicha 
bo’lishiga  qaramasdan  jamiyatning  ijtimoiy  risklarini  sug’urta  yordamisiz 
boshqaruvchi  iqtisodiy  rivojlangan  davlatni  tasavvur  qilish  qiyin.  Evropa 
davlatining  so’nggi  rivojlanish  yo’nalishlari  ko’rsatishga  XX  asr  boshida 
ijtimoiy sug’urtaning davlat tizimi ustunlik qilgan bo’lsa zamanaviy iqtisodiy 
ijtimoiy  risklarni  sug’urtalashning  xususiy  tizimini  rivojlantirishga 
mo’ljallanmaqda. Germaniya, Buyuk Britaniya, Franitsiya, Ispaniya va boshqa 
davlatlarda o’tkaziladigan davlat  pensiya va tibbiy sug’urta islohatlari ijtimoiy 
risklarni boshqarish  tizimida xususiy  sug’urtaning  rolini kuchaytirshni  taqazo 
qiladi. 
Rivojlangan davlatlarda xususiy sug’urta tarmog’i aholining ko’p qismini 
ish  bilan  ta’minlaydi,  faqatgini  AQShda  sug’urtada  band  bo’lganlar  soni 
sug’urta vositachilari bilan hisoblanganda 2,2 mln.dan ortiqroq kishini tashkil 
etadi,  evropa  davlatlarida  esa  ya’ni  Frantsiyada-220  ming,  Germaniyada  250 

---

 
172 
ming  Buyuk  Britaniyada  350  ming  shundan  iborat.  Dunyo  miqyosida  jami 
sug’urtada band bo’lgan soni 3,5mln kishini tashkil etadi.