Toshkent moliya instituti "tasdiqlayman"

    3-reja:   ► 

---

52 
 
ko‘p  jihatdan  ilmiy  mutolaaga  o‘xshab  ko‘rinadi.  Har  ikkala  o‘qishda  ham 
tushunarsiz  bo‘lgan  hech  narsa  qolmasligi  lozim. 
Bunda  tushunarsiz  ifoda  qolmasligidan  tashqari, 
matndagi  murakkab  bandlarni  chuqur  mulohaza  qilib 
ko‘rish,  mazkur  mavzu  bo‘yicha  adabiyotlar  bilan 
tanishish  shart.  Lekin  shuni  unutmaslik  kerakki, 
bunday 
vaziyatda 
to‘la 
aynanlikka 
erishish 
amrimahol. 
Muharrirlik faoliyati andozaviylikni mutlaqo 
rad  etadi.  Zero,  tuzatishning  har  qanday  matnga 
nisbatan  qo‘llash  mumkin  bo‘lgan  qolipi  yo‘q. 
Muharrir  tuzatish  usulini  o‘zi  tanlash  huquqiga  ega, 
lekin  bu  usul  to‘g‘ri,  asoslangan  bo‘lishi  lozim, 
Shuningdek, uni to‘g‘ri qo‘llay bilishi ham kerak. 
Musahhih  va  muharrir  o‘qishidagi  maqsad  alohida,  boshqa-boshqadir. 
Musahhih  chop  etishga  tayyorlangan  matnni  o‘qish  jarayonida  uning  tahrirdan 
chiqqan,  muallif  bilan  kelishilgan  va  tasdiqlangan  matniga  to‘la  mos  ekanligiga 
erishadi.  Matnni  imloviy,  tinish  belgilari  bilan  bog‘liq  xatolardan  holi  qiladi. 
Ensiklopedik asar matnidagi qisqartmalar va havolalarni bir xildaligi va aniqligini 
ta’minlaydi. Izohlar matndagi ko‘rsatkichlarga mosligi va hokazolarni to‘g‘riligini 
tekshiradi,  shuningdek,  zarur  tuzatishlarni  amalga 
oshiradi. 
Muharrirning  o‘qib  tuzatishidan  maqsadi 
matnni  sidirg‘a  o‘qishdan  iborat.  Muharrir  bu  tur 
o‘qishni amalga oshirganda uning mazmuni, tuzilishi 
(kompozitsiyasi)dagi,  shuningdek,  uslubiy  xatolarni 
aniqlaydi.  O‘qish  jarayonida  muharrir  geografik 
nomlar, shaxslar ismi va familiyalari, taxalluslari bir 
xil  berilishi,  iqtiboslar,  raqamlar,  sanalar  aniq 
bo‘lishiga  e’tibor  qaratadi,  uzunlik,  miqdor  o‘lchamlarining  o‘rinliligi  va 
Tahrir uslubiyatida 
tuzatishning to‘rt turi 
farqlanadi. Bular 
quyidagilar: 
a) o‘qib tuzatish; 
b) qisqartirib tuzatish; 
s) ishlov berib tuzatish;  
d) o‘zgartirib tuzatish. 
 
Tahrir usulida asosiy 
e’tibor matn talqin 
(variant)larini 
qiyoslashga qaratiladi. 
Bunda, ya’ni qiyoslash 
jarayonida, tabiiyki, 
tuzatishlar kiritiladi, 
natijada matnning ikki 
talqini yuzaga keladi: 
birinchisi, 
muvaffaqiyatsiz 
chiqqani bo‘lsa, 
ikkinchisi tuzatilgan 
namunasi.
 

---

53 
 
to‘g‘riligini  tekshiradi.  Shuningdek,  sarlavhalarning 
matn  bilan  uyg‘unligi,  mosligini;  tasvirlar  osti 
yozuvlarining  rasm,  chizmaga  mosligini  tekshirish 
ham uning vazifasiga  kiradi. 
     Ayrim 
hollarda 
bunday 
o‘qish 
tahririyatning  malakali  va  tajribali  mutaxassisiga 
topshiriladi, 
lekin 
u 
materialni 
tayyorlagan 
muharrirning  zinhor  o‘rnini  bosa  olmaydi.  Uning 
vazifasi  matndagi  kamchiliklarni  aniqlash,  ko‘rsatish, 
tuzatish  emas.  Ammo,  tabiiyki,  aniq  ko‘rinib  turgan 
punktuatsion,  grammatik,  imloviy  xatoliklar  bundan 
istisno. Shuning uchun bunday o‘quvchining malakasi 
juda  yuqori  bo‘lgan  taqdirda  ham  mazkur  jarayonda 
yetakchi  muharrir  ishtirok  etadi  va  muammolarni  hal 
qiladi. 
Matnda  qisqartirib  tuzatishlarni  amalga 
oshirishdan 
maqsad, 
avvalo, 
matn 
hajmini 
kichraytirish va shu yo‘l bilan uni maqbul o‘lchamga 
keltirish, qolaversa, ortiqchaliklardan holi qilishdir.