Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

Milliy daromad agregati mohiyati va uni hisoblash usuli 
 
Milliy daromad mamlakat rezident birliklarining hisobot davrida yaratgan 
daromadlarining yig’indisidan iborat. Bu ko’rsatkich mamlakat miqyosida 
hisoblanganligi uchun uni odatda agregat ko’rsatkich deb yuritiladi.
MHTda daromadni hisoblash usuli sifatida J.Hiksning daromadni hisoblash
kontseptsiyasi qabul qilingan. Unga ko’ra, daromadni sof usulda hisoblash tavsiya 
etiladi. Bunga ko’ra, daromad tarkibiga asosiy kapitalning iste’moli kiritilmaydi. 
Sof usulda hisoblangan milliy daromad Sof milliy daromad (SMD), yalpi usulda 
hisoblangan milliy daromad Yalpi milliy daromad (YAMD) deb ataladi.
Daromadlarni qayta taqsimlash schyotlari.
Iqtisodiyot sektorlari o’rtasida 
bo’ladigan daromadlarni qayta taqsimlash opreatsiyalari ikki schyotda ifoda 
etiladi. Birinchi schyot 
Pul holidagi daromadlarni qayta taqsimlash schyoti
ikkinchisi 
Natura holatidagi daromadlarni qayta taqsimlash schyoti deb 
ataladi. 
Bu schyotlarni tuzishdan ko’zlangan asosiy maqsad, iqtisodiyot 
sektorlarining ishlab chiqarish faoliyatlari natijasida topgan birlamchi 
daromadlarini qayta taqsimlash jarayoni ifoda etishdan iborat. Qayta taqsimlash 
jarayoni rezident birliklar o’rtasida va rezidentlar bilan norezidentlar o’rtasida 
bo’lishi mumkin. Quyida xar ikkala schyotni alohida-alohida ko’rib chiqamiz.
Pul holidagi daromadlarni qayta taqsimlash schyoti. 
Bu schyotda 
mamlakat rezident birliklari o’rtasida va rezidentlar bilan norezidentlar o’rtasida 
joriy transfertlar ayirboshlash operatsiyalari natijasida mamlakat va iqtisodiyot 
sektorlarining ixtiyordagi daromadining hosil bo’lish jarayonlari aks ettiriladi.
Iqtisodiyot sektorlari pul holidagi daromadlarni qayta taqsimlash schyoti.
Schyotning mamlakat miqyosida tuzish sxemasi quyidagicha: 
Mamlakatning pul holidagi daromadlarni qayta taqsimlash schyoti 
Ishlatilishi 
Resurslar 
4. Joriy transfertlar (ichki iqtisodiyot 
sektorlariga to’langani) 
1.Birlamchi daromadlar saldosi 
5. Joriy transfertlar (tashqi dunyo 
2.Joriy 
transfertlar 
 
(ichki 
iqtisodiyot 

---

151 
sektoriga to’langani) 
sektorlaridan olingani) 
3. Joriy transfertlar (tashqi dunyo sektoridan 
olingani) 
4.Ixtiyordagi daromad(1+3-5) 
Bu schyot mamlakat miqyosida va iqtisodiyot sektorlari kesimida tuziladi. 
Qayta taqsimlash jarayonlari joriy transfertlar ko’rsatkichi orqali amalga oshiriladi. 
Transfertlar - bir tomonlama iqtisodiy operatsiyalardan iborat. Bu 
operatsiyalar orqali bir institutsion birlikning boshqa institutsion birliklarga tovar 
va xizmatlarni, moliyaviy va nomoliyaviy aktivlarni, egalik huquqini bepul berish 
jarayonlari aks ettiriladi. 
Transfertlar pul va natura holatida berilishi mumkin. Pul holatidagi 
transfertlar bir birlikning ikkinchi birlikka naqd pul yoki hisob raqamiga pul 
o’tkazish yo’li bilan bergan pul miqdoridan iborat. Natura holatidagi transfertlar 
deganda, bir birlikning ikkinchi birlikka evaziga hech narsa olmay, tovar va 
aktivlarni berish, hamda xizmatlarni ko’rsatish jarayoni tushuniladi.
Natura holatidagi transfertlar olingan(berilgan) tovarlar, aktivlar va 
ko’rsatilgan xizmatlarning shu davrdagi bozor baholaridagi miqdorida qayd 
qilinadi. Pul va natura holatidagi transfertlar joriy va kapital xarakterda bo’lishi 
mumkin. Ularni bir biridan farqlash juda muhim. Chunki, joriy transfertlar pul 
holidagi daromadlarni qayta taqsimlash schyotida, kapital transfertlar esa kapital 
xarajatlar schyotida qayd qilinadi. 
Joriy transfertlar qatoriga quyidagilar kiradi: daromad va mulk uchun joriy 
soliqlar; sotsial sug’urta ajratmalari; sotsial to’lovlar; sug’urta mukofotlari va 
qoplamalari; turli qayta taqsimlash to’lovlari(jarimalar, nafaqalar, insonparvarlik 
yordamlari, a’zolik badallari, xayr-ehson va x.k.). 
Iqtisodiyot sektorlarining olgan va bergan joriy transfertlar miqdorlari har 
doim 
ham 
bir-biriga 
teng bo’lavermaydi. Chunki, joriy transfertlar 
operatsiyalarining bir qismi mamlakat ichki sektorlari (rezident) va norezident 
birliklar o’rtasida sodir bo’ladi. Joriy transfertlar olingani va berilgani o’rtasidagi 
farqni birlamchi daromadlar saldosiga qo’shib ixtiyordagi daromad ko’rsatkichiga 
ega bo’lamiz.
Mamlakat miqyosida barcha iqtisodiyot sektorlarining ixtiyordagi 
daromadlari yig’indisi milliy ixtiyordagi daromad(MID) deyiladi. Bu YAIM va 
YAMD agregatlari kabi muhim agregatlardan hisoblanadi. Bu agregat ham 
yalpi(YAMID) va sof(SMID) usullarda hisoblanadi. Tashqi dunyodan olingan va 
tashqi dunyoga to’langan joriy transfertlar o’rtasidagi farq tashqi dunyo joriy 
transfertlar saldosi (TDJTS) deyiladi. U musbat yoki manfiy bo’lishi mumkin. 
YAMID va YAMD o’rtasida quyidagi munosabat o’rinli:
YAMID = YAMD + TDJTS.