Toshkent moliya instituti sirtqi fakultet «buxgalteriya» kafedrasi

2. Xisobdor shaxslarga bo’lgan qarzlar va ularni to’lashni aks ettirish

Quyida kassa daftari jurnal 1-order va 1-vedomostni qisqartirilgan holda to’lgizilishini keltirib o’tamiz:

2020 yil may oyi uchun kassa daftari

Hujjatlar t.r	Kimdan olindi, kimdan berildi	Schyotlar bog’lanishi	Kirim	Chiqim
	Kun boshiga qoldiq		1900
195	Bankdan 02130 chek bo’yicha olindi	5110	100000
25	Shakarov.M ga avans hisoboti bo’yicha ortiqcha sarflangan	4220		2500
26	Burhonov Bga avans hisoboti bo’yicha ortiqcha sarflangan	4220		3000
27	Abdullayev H ga safar harajati uchun	4220		5000
	Kun bo’yi jami Kun oxiriga qoldiq Shu jumladan ish haqiga		10000 1400 -	10500

Bu keltirilgan kassa daftaridagi ma'lumotlar korxonada bir kun davomida bo'Jib o'tgan muomalalardan iborat. Shu tarzda muomalalar kassa daftariga oy davomida kassir tomonidan yozilib boriladi.
_______________________Командировочное удостоверение
_______________________ Видано тов._ Комилов Фазлиддин Фарход ўғли____________
(фамилия, имя, отчество)
___________Ведущий специалист отд. Бухгалтерия___________________
(занимаемая должность)
_________________20___г. __ГУП «Тошкентсувкурилишинвест»_________________________
(наименование организации, выдавшей удостоверение)
Командированному в «Строительство насосных станции 2 штук на реке Сирдарья в Бекабадском районе «(пункты назначения)

Срок командировки ___1___дней: с“ ______” ____12____________20120г.

по “______” _______12___________2020г.

ОСНОВАНИЕ: Приказ № _____п от “_____” декабр 2020г.

Действительно по предъявлению паспорта серии № ______________________
Главной специалист ОК
Отметка об убытии, прибытии в пункты назначения и убытии из них:

Убыл из ГУП “Тошкент сув курилиш инвест” “______” ____12_________2020г. ПЕЧАТЬ ПОДПИСЬ _____________________ Убыл из ООО "Букамахсуссувпудрат"_______ “______” ____12_________2020г. ПЕЧАТЬ ПОДПИСЬ _____________________

Прибыл в ООО "Букамахсуссувпудрат" “______” ____12_________2020г ПЕЧАТЬ ПОДПИСЬ ____________________ Прибыл в ГУП “Тошкент сув курилиш инвест” “______” ____12_________2020г. ПЕЧАТЬ ПОДПИСЬ___________________

АВАНСОВЫЙ ОТЧЕТ № ____ от “____” ______12________ 2020г. Назначениеаванса __________________________________________					Проводка № ________________ От “____” ____________ 20___г.
Остаток	Предыдушуго аванса		Сумма	Отчет проверен		ДЕБЕТ
Перерасход				Раздел_____&_____ст.____		счет	карт	сумма
Получено (откого и дата)				К утверждению:
1.___________________________				______24000__сум______т.
2.___________________________				Бухгалтер______________
3.___________________________				Дата________12_____2020г.
	итого получено			Отчет утверждаю в сумме Двадцать четыре тысяч_____ сум_________
Израсходовано _______________						КРЕДИТ
Остаток				________________________
Перерасход				Подпись ________________
Приложение__________документов				Дата________12_____2020г.		Бухгалтер___________________
Дата	Пор. № док	Кому, за что и по какому документу уплачено				Сумма		Дебет
								Счет	Карт
12.2020г.		Командировочные				24000
		Всего				24000

Подпись подотчетного лица

Xo’jalik operatsiyalarning mazmuni	Debet	Kredit
Hisobdor shaxslarga bo’lgan qarzlar aks ettirildi	2010-Asosiy ishlab chiqarish	6970-Hisobdor shaxslarga bo’lgan qarzlar
	2310-yordamchi ishlab chiqarish, 9410- Sotish xarajatlari
	9430- Boshqa operatsion xarajatlar
Hisobdor shaxslarga bo‘lgan qarzlar hisobdan chiqarildi	6970-Hisobdor shaxslarga bo’lgan qarzlar	5010-Mlliy valyutadagi pul mablag’lar

Masala 1. Korxona raxbari xodimni Buxoro viloyatiga xizmat safariga jo’natdi.Xodimga xizmat safari xarajatlariga 860 000 so’m pul mablag’I berildi.Taqdim etilgan bo’nak hisoboti va tasdiqlovchi hujjatlarga muvofiq xizmat safari xarajatlari me’yor chegarasidan amalga oshirilgan va 840 000 so’mni tashkil qilgan, shu jumladan transport 140 000 so’m, mehmonxonaga to’lov 550 000 so’m, sutkalik harajatlar-150 000 so’m

Muomilalarning buxgalteriyada aks ettirilishi

T/r	Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni	Summa, ming so‘m	Debet	Kredit
1	Hisobdorlik ostida pul mablag‘lari berildi	860	4220	5010
2	Xizmat safari xarajatlari aks ettirildi	840	9420	4220
3	Sarflanmagan summa qoldig‘i kassaga qaytarildi	20	5010	4220

Hisobdor shaxslar bo’yich hisob-kitoblar to’g’risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi hisobvaraqlarda amalga oshiriladi:
4220- Xizmat safarlariga berilgan bo’naklar
4230-Umumxo’jalik xarajatlari uchun berilgan bo’naklar
6970- Hisobdor shaxslarga bo’lgan qarzlar
Hisobdorlikka berilgan summa pul mablag’larini hisobga oluvchi hisobvaraqlar bilan, jumladan 5010 “Milliy valyutadagi pul mablag’lari” hisobvaraqlari bilan bog’langan holda, ushbu hisobvaraqlarning debetida aks ettiriladi. Qarzning qoplanishi, xarajatlar va xarid qilingan qiymatliklarni hisobga oluvchi hisobvaraqlar yoki amalga oshirilgan sarf xarajatlarning tavsifidan kelib chiqib boshqa hisobvaraqlar bilan bog’langan holda, ushbu hisobvaraqlarning kreditida aks ettiriladi.
Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblarning sintetik hisobi 4220 “xizmat safarlariga berilgan bo’naklar” schyoti yuritiladi. Xizmat safariga yuborilgan xodimlar soniga qarab 4220 “Xizmat safarlariga berilgan bo’naklar” schyoti bo’yicha analitik (4221,4222,…..) schyotlar ochish mumkin.
4230 “Umumxo’jalik xarajatlari uchun berilgan bo’naklar” schyotida mayda xo’jalik xarajatlari uchun, hisobdorlik ostida vakillik harajatlari uchun ekspeditorga berilgan bo’naklarni hisobga olish mumkin. Vakillik xarajatlariga korxonaning o’zaro hamkorlik o’rnatish yoki uni saqlab turish, shuningdek korxonaning boshqaruv va nazorat organlari majlislariga kelgan ishtirokchilarni qabul qilish hamda ularga xizmat ko’rsatish maqsadlarida qiladigan xarajatlari kiradi. Bu xarajatlar mazkur shaxslarning rasmiy qabulini o’tkazish, ularni transport bian tra’minlash, muzokaralar vaqtida bufet xizmati ko’rsatish xarajatlari, ziyofatlar va bo’sh vaqtni tashkil etish, korxonaning shtatida turmagan tarjimonlar xizmatiga haq to’lash xarajatlaridir.
6970-Xisobdor shaxslarga bo’lgan qarzlar” schyoti korxona xodimlariga ma’muriy-xo’jalik va operatsion xarajatlar, xizmat safarlari uchun berilgan hisobdorlik summalari bilan haqiqatda sarflangan summalar o’rtasidagi farq natijasida kelib chiqadigan qarzlarni aks ettiradi.
Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar mazkur ob’ekt bo’yicha ichki nazorat va hisob tizimining holatini o’rganishdan boshlanadi. Ichki nazorat tizimini baholashda aniqlangan, uning kuchli tomonlari ( nazorat barcha test qilinadigan yo’nalishlar bo’yicha amalga oshirilganligi, muomalalar haqqoniyligi, tegishli tarzda ruxsat etilganligi va hisobda aks ettirilganligi), shuningdek, kuchsiz tomonlari ( hisobdor shaxslar ro’yxati, hisobdor summalar beriladigan muddatlar va boshqalarning buyruq bilan tasdiqlanganligi) hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblarni batafsil tekshirishda e’tiborga olinadi.
Auditor buxgalteriya xodimlarining ushbu sohadagi qonunlar va yuqori tashkilotlarning me’yoriy hujjatlaridan xabardorliklariga hamda ularning nusxalari korxona buxgalteriyasida mavjudligiga ishonch hosil qilishi, shuningdek ushbu me’yoriy hujjatlarga amal qilinish darajasini tekshirishi kerak. Buning natijasida quyidagilar aniqlanishi mumkin:
- ilgari hisobdor pullar yuzasidan qarzi bo’lgan yoki bu pullar yuzasidan hisoblashmagan, hisobot topshirmagan shaxslarga, korxonada haqiqatda ishlamaydigan shaxslarga pul berilmayotganligi; navbatdagi bir yo’la mehnat ta’tiliga chiqarish va xizmat safariga yuborish hollari; xizmat safari vaqtida mehnat qobiliyatini yo’qotib, kasalxonada davolanishda bo’lgan xodimlarga turar joy va kundalik xarajatlari to’lash tartibiga rioya qilinishini, bu muddatning 2 oydan oshmaganligini aniqlash kerak.
- Hisobdor shaxslarga bo’naklar berilishining asosliligini aniqlash xo’jalik ehtiyojlari uchun hisobdor summa berish talablariga rioya qilishni tekshirishdan iborat. Bunda auditor hisobini berish uchun bo’nak olgan shaxslar, hamda berilgan bo’naklar summasi va muddatining korxona rahbari buyrug’iga muvofiqligini aniqlaydi.
Хizmat safari bilan bog’liq xarajatlar uchun naqd pul berish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 01. 02. 1998 yil 34 F sonli Farmoyishiga asosan, 19. 04. 1998 yilda chiqqan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 28 sonli, Mehnat vazirligining 497I 101 sonli ‘‘MDH hududida xizmat safarlari to’g’risida’’ gi yuriqnomasiga muvofiq amalga oshirilishi lozim. Bo’nak berish uchun xizmat safari to’g’risidagi buyruq va xizmat safari guvohnomasi asos bo’ladi. Хizmat safari uchun hisobdor summa berilganligini tasdiqlaydigan kassa chiqim orderlarini tekshirish chog’ida barcha rekvizitlarining to’liq to’ldirilganligiga, xususan, bo’nak berish uchun asosning aks ettirilganligiga e’tibor beriladi. Muayyan hisobdor shaxs tomonidan oldingi olingan bo’nak bo’yicha to’liq hisobot berilganidagina, unga bo’nak beriladi.
Hisobi beriladigan bo’nak berishning asosliligini tekshirish amallari kassa muomalalarini tekshirish chog’ida ham amalga oshirilishi mumkin. Bunda aniqlangan tafovutlar to’g’risidagi axborotlar ichki hisob-kitob muomalalarini tekshirayotgan auditorga beriladi.
Hisobdor shaxslar tomonidan bo’nak hisobotlarining o’z vaqtida taqdim qilinishini tekshirish, bo’nak hisobotlari haqiqatda taqdim qilingan muddatlarni, xizmat safari to’g’risidagi buyruqda yoki xizmat safari guvohnomasida ko’rsatilgan muddatlarga solishtirish yo’li bilan amalga oshiriladi.Agar auditor ushbu qoidaga amal qilinmayotganligini aniqlasa, unda so’ngra №21 BHMS ning talablariga muvofiq belgilangan muddatlarda qaytarilmagan hisobdor summalarning 9430- «Boshqa operatsion xarajatlar» schyotida aks ettirilishi (Dt 9430 Kt4220, 4230) va keyinchalik ushbu summalarning hisobdan o’chirilishini tekshirish zarur.
Avvalo «Buxgalteriya hisobi to’g’risidagi qonun» 9-moddasiga muvofiq hujjatlarda majburiy rekvizitlarning mavjudligi aniqlanadi. Masalan, tovar chekida do’kon shtampasi, sanasi, sotib olingan tovar nomining yo’qligi tovarning do’kondan sotib olinganligini yoki ushbu sarflarning ishlab chiqarishga mo’ljallanganligini aniqlashni qiyinlashtiradi.
Jismoniy shaxslar tomonidan qilingan xaridlar uchun tuzilgan dalolatnomalarda ularning tuzilgan joyi va sanasi, tovarning nomi, uning miqdor ko’rsatkichi, umumiy qiymati, sotgan shaxs (xususiy tadbirkor)ning familiyasi, ismisharifi va soliq to’lovchi xos raqami (INN), tadbirkorning davlat ro’yxatidan o’tganligi to’g’risida guvohnoma rekvizitlari yoki jismoniy shaxsning pasport ma’lumotlari va yashash joyi ko’rsatilishi lozim.
Тovarlar hisobdor shaxslar tomonidan chakana savdo korxonalarida naqd pulga sotib olinganida pul mablag’lari sarflanganligi to’g’risida hujjatlar mavjudligini aniqlash zarur.
Тovar boyliklar ulgurji savdo korxonalarida yoki ishlab chiqaruvchida naqd pulga sotib olnganida kassa kirim orderi kvitansiyasi, tovar hujjati (schyot, nakladnoy, tovar-transport nakladnoyi) va schyot-faktura taqdim etilishi lozim. Bu hujjatlar tegishli tarzda rasmiylashtirilgan bo’lishi kerak. shuningdek, barcha hujjatlarda QQS alohida satr bilan ajratib ko’rsatilganligiga va mosligiga alohida e’tibor beriladi.
Bo’nak hisoboti safardan qaytgandan so’ng 3 (uch) kun ichida topshirilishi shart. Хizmat safari xarajatlarining to’g’ri va haqiqiyligi, bo’nak hisoboti va berilgan topshiriqlarning bajarilgani to’g’risida hisobot asosida aniqlanadi. Bo’nak hisobotiga xizmat safari vaqtida belgilangan joyga kelgan va u yerdan ketgan vaqti o’sha tashkilotning muhri, ma’sul shaxs imzosi qo’yilgan xizmat safari guvohnomasi, yo’l xarajatalari hujjatlari (jamoat transporti chiptalari, mehmonxona pattalari (kvitansiyalari), telefon orqali gaplashganligi uchun to’langan pul uchun pattalar) va boshqa pul xarajatlarini isbotlovchi hujjatlar ilova qilinadi.
Hisobdor shaxslar berilgan bo’nak (avans) nimaga mo’ljallangan bo’lsa, shu maqsadda ishlatishlari lozim. Zarur hollarda qaramaqarshi tekshiruvlar mo’ljallangan bo’lsa, quyidagilarni ham aniqlash lozim: korxona rahbari tomonidan hisobdorlik bo’yicha pul olish huquqi berilgan shaxslar ro’yxati tasdiqlanganligi, hisobdor shaxslarga belgilangan miqdordan ortiq yoki oldingi bo’nak bo’yicha hisobot topshirmagan shaxslarga yana bo’nak berilmayotganligini, bevosita korxona kassasidan naqd pul bilan to’lanish to’lanish hollarini; bo’nak hisobotlarida korxona rahbarining qilingan xarajatlar maqsadga muvofiqligini tasdiqlashi; xarajat qilingan hisobdorlik summalarini o’z vaqtida hisobda aks ettirishni.