Toshkent moliya instituti sh. To‘laganova

Marketing tadqiqotchilariga qo‘yiladigan talablar

Marketing vazifalarini yechishda asosiy o‘rinni iqtisodiy, siyosiy tabiiy va ilmiy-texnik muhitlar egallaydi.

Marketing tadqiqoti asosan besh bosqichga ajratiladi:

• 
  Muammolarni aniqlash va tadqiqot masalalarini rejalashtirish.
  
• 
  Ma’lumotlar manbalarini saralab borish.
  
• 
  Ma’lumotlarni yig‘ish.
  
• 
  Yig‘ilgan ma’lumotlarni taqdim qilish.
  

Birinchi bosqichda marketolog hamda tadqiqotchi tadqiqot masalalari kelishib va muammolarni aniqlab olishlari kerak. Agarda tadqiqotchi bozor haqida avtotransportda sharbat tashish ma’lumotlarini to‘plash bilan chegaralansa, ishning natijasi qoniqarsiz bo‘lishi mumkin. Chunki bozorni ko‘plab yo‘nalishlar bo‘yicha tadqiq qilish kerak. Agarda tadqiqotlardan foyda kutilsa, ular relevantli, ya’ni yechilishi lozim bo‘lgan muammoga uzviy bog‘langan bo‘lishi kerak. Bunda shuni e’tiborga olish kerakki, ma’lumotlar yig‘ish juda qimmatga tushadi. Shuning uchun noaniq yoki noto‘g‘ri muammoni qo‘yish yaramaydi. Masalan, yuk tashish holatlarida marketolog va tadqiqotchi tomonidan yo‘lovchi sonining yetishmasligi muammosi bo‘yicha ikkita savolni qo‘yish haqida kelishildi: qanday qilib yo‘lovchi o‘ziga transport to‘lovlarini tanlaydi va qanday qilib avtotransportga yo‘lovchilarni qiziqtirish mumkin. Shundan keyin boshqaruvchi tadqiqot masalalarini rejalashtirishi kerak. Bu maqsadlar izlanishlar bo‘lishi mumkin, ya’ni muammoga yaqinlik kirituvchi qandaydir oldindan ko‘rsatilgan ma’lumotlar yig‘masini ko‘rsatadi. Ular tasviriy bo‘lishi mumkin, ya’ni aniq bir hodisaning tasvirini o‘z oldiga qo‘yadi.
Ma’lumotlar manbasini saralash, marketing tadqiqoti jarayonidagi ikki bosqichdan kerakli ma’lumotlarni aniqlash, foydali ma’lumotlar yig‘ish rejasini ishlab chiqish hamda bu rejani marketing bo‘yicha menejerga taqdim qilishdan iborat. Rejada to‘plangan ma’lumotlar manbalari tasvirlanadi va aniq tadqiqot yo‘nalishlarining mohiyati tushuntiriladi, aloqa usullari, sinov rejalari va yangi ma’lumotlar yig‘ish uchun asboblar aniqlanadi.
Menejerga kerakli ma’lumotlarni taqdim qilish uchun tadqiqotchi birlamchi ma’lumotlarni yoki ikkalovini ham yig‘ishi mumkin.
Ikkilamchi ma’lumotlar birinchi o‘rinda boshqa maqsadlar uchun yig‘ilgan ma’lumotlardir. Birlamchi ma’lumotlar berilgan aniq maqsad uchun yig‘iladigan birinchi ma’lumotdir.
Ikkinchi darajali ma’lumotlar yig‘ini. Tadqiqot ichki (ishlab chiqarish hisobotlari, o‘tkazilgan tadqiqotlar va boshqalar) va sirtqi (rasmiy manbalar, davlat bosmaxonalari, muhr, kitob, tijorat, tashkilot xizmati) manbalardan olinsa, ikkinchi darajali ma’lumotlardan boshlanadi. Ikkinchi darajali ma’lumotlar arzonligi va munosibligi bilan ajralib turadi va tadqiqotning asosiy nuqtasi bo‘lib hisoblanadi. Binobarin, qisman bularda tadqiqotchiga zarur ma’lumotlar bo‘lmay qolishi yoki to‘ldirilmagan, eskirgan, ishonchsiz, noaniq bo‘lishi ham mumkin. Bu holatda tadqiqotchiga ko‘proq mablag‘ va vaqt sarf qilib, birinchi darajali ma’lumotlarni yig‘ish kerak bo‘ladi.
Iste’molchilarning istak va xohishlarini ko‘rsatish maqsadida o‘tkaziladigan izlanish tadqiqoti rasmiy tadqiqotlar deyiladi. Rasmiy tadqiqot borasida uslublar, intervyu olish va boshqalar qo‘llaniladi.

1.