Toshkent moliya instituti sh. N. Fayziev, R. D. Dusmuratov, A. A. Karimov, I. N. Kuziev, A. Z. Avlokulov

 

4. Ichki nazorat va audit tizimiga qo’yilgan talablar 

Ichki nazorat va ichki auditning farqi quyidagicha, ichki nazorat tashkilotning 

o’z  maqsadiga  erishishida  doimiy  ravishda  faoliyat  olib  boradi.  Ichki  audit  esa, 

ichki  nazoratning  bir  elementi  hisoblanadi.  Ichki  auditni  korxonaning  ichki 

nazoratini  kuchaytirish  maqsadida  tashkil  etiladi.  Shu  jihat  bilan  ichki  audit  va 

ichki nazorat bir-biridan farqlanadi. 

Ichki nazoratga qo’yilgan asosiy talablar quyidagilardir: 

1.

 

Har bir sub’ektning nazorat oldida bo’lishi

. 

Tashkilotda faoliyat ko’rsatib 

kelayotgan  xar  bir  sub’ektning  nazorat  ostida  bo’lishi.  Har  bir  subektning 

biriqtirilgan  ishni  bajarishni  boshqa  subektlar  tomondan  tekshirilishi,  lavozim 

majburiyatda qayd etilishi lozim. Bir qator sub’ektlar tomondan ichki nazoratning 

qanday  darajada  olib  borilayotganligini  birinchi  navbatda  korxona  rahbari 

qiziqishi  lozim.  Shuning  uchun  ham  bu  kabi  sub’ektlar  faoliyatining  nazorati, 

tashkilot  rahbari  har  xil  turdagi  ekspertlar  yoki  tashqi  audit  xizmatidan 

foydalanish mumkin.

 

2.

 

Qiziqishlarni  cheklash.

 

U  yoki  bu  chetlashishlar  holatlarida  “nozik 

nuqta”larni tuzatib boradigan maxsus sharoitni yaratish kerak.

 

3.

 

Birinchi  darajali  nazoratni  bir  kishiga  yuklamaslik.

 

Bu  holat,  ya’ni 

nazoratni bir kishiga yuklash, o’z faoliyatini suiste’mol qilish yoki boshqa noxush 

oqibatlarga olib kelishi mumkin.

 

4.

 

Boshqaruvning 

aralashuvi.

 

Ichki 

nazorat 

tizimining 

faoliyati 

---

 

 

194 

haqqoniyliksiz  samarali  bo’lmaydi,  bu  holatda  boshqaruvning  aralashuvi  foydali 

bo’ladi.

 

5.

 

Ichki  nazorat  sub’ektlarining  insofliligi  va  to’g’riligi.

  Agar  ichki  nazorat 

faoliyatni olib boruvchi shaxslar bu kabi xislatlarni o’zida jam qilmas ekan, ideal 

darajada tashkil etilgan ichki nazorat tizim faoliyati ham samarali bo’lmaydi.

 

6.

 

Ichki nazorat tizimi metodologiyasining maqbulligi.

 Tekshiruv maqsadi va 

vazifasi  va  oqilona  bo’lishi  lozim.  Nazorat  funktsiyasining  taqsimlanishi,  ichki 

nazorat tizimi va qo’llaniladigan metodlar maqsadga muvofiq bo’lishi kerak.

 

7.

 

Nufuz.

  E’tiborga  loyiq  bo’lmagan  faoliyat  ustidan  nazorat  olib  borishning 

foydasi  yo’q  va  bu  kerakli  bo’lgan  narsalar  ustidan  nazoratdan  chalg’itadi. 

Qanchalik  qiyin  bo’lmasin  strategik  ahamiyatga  ega  bo’lgan  joylarda  nazoratni 

o’rnatish lozim.

 

8.

 

Optimal  markazlashuv.

  Ichki  nazorat  dinamiklik,  barqarorlik,  uzluksizlik 

talablari  asosida  tashkil  etilganligi  bu  tashkilot  tarkibiy  tuzilishini  optimal 

darajada  tashkil  etilganligini  hamda  ichki  nazorat  tizimi  tashkilotning  hajmi  va 

murakkablik  darajasiga  javob  berishi  lozim.  Har  bir  tizimda  o’ziga  xos 

kamchiliklar  mavjud.  Masalan  ma’lumotning  sekin  harakati,  qarorni  kech  qabul 

qilinishi yoki yuqori va quyi o’rindagilarning e’tiborini bir biriga mos kelmasligi. 

Har bir variantning kuchli va kuchsiz tomonlarini baholash lozim.

 

9.

 

Yagona javobgarlik. 

Har bir nazorat vazifasi bir markazning javobgarligiga 

biriqtirilgan  bo’lishi  lozim.  Mas’uliyatsizlik  yuzaga  kelmasligi  uchun  alohida 

vazifalarni bir necha markazlarning javobgarligiga biriqtirilishiga yo’l qo’ymaslik 

kerak .