Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

Rikardoning iqtisodiy kelishuv predmeti 
Rikardo  iqtisodiyotning  asosiy  konsepsiyasida  burilish  yasadi. 
Adam  Smit  xalqlar  boyligini  aniqlashda  merkantilist  g‗oyalariga 
tayandi,  ammo  Rikardo  iqtisodiyotning  asosiy  maqsadi  kapitalistlar  va 
ishchilar  o‗rtasida  daromadlarni  taqsimlashni  tartibga  solish  qonunini 
o‗rganish, deb hisoblagan. 
Turgo, Stuart, Smit, Sismondi va boshqalar asarlarida ijara, foyda, 
ish  haqi  va  boshqa  tabiiy  ma‘lumotlar  berilgan  bo‗lsa,  siyosiy  iqtisod 
muammolari:  daromad  va  uni  taqsimlash  qonunlari  ilmiy  tahlil 
qilinmagan edi
18
.  
Rikardo daromadlarni taqsimlash funksiyasiga to‗liq kirishib, uni 
tizimda  makroiqtisodiyotning  bir  qismi  sifatida  tan  oldi.  Uningcha  bu 
yerda  uch  sinf  muammosi  yotadi,  bular:  kapitalistlarning  foyda  olishga 
                                                           
18
 David Rikardo, Siyosiy iqtisod va Soliq tog‗risida David Rikardo Ishlari va Yozishmalari. David Rikardo, bu ERI. 
Pero Sraffa va M. H. Dobb, men (Kembrij: Press Kembrij universiteti, 1953), p. 6.  

---

142 
qiziqishi,  yer  egalarining  renta  olishi,  ishchilarning  ish  haqi  olishi. 
Kapitalistlarning  aksiyadan  oladigan  daromadini  tushintirish  uchun 
daromad, foiz, renta  va ish haqi nazariyalari  yaratildi.  Xuddi  Smit kabi 
Rikardo  ham  mikroiqtisodiy  darajada  ish  olib  bordi  (lekin  Rikardoning 
ko‗p  nazariyalari,  jumladan,  aholi  nazariyasi,  ish  haqi  fondi  ta‘minoti, 
kadrlar,  narxlarning  umumiy  darajasi  va  iqtisodiyotning  qisqa  va  uzoq 
muddatli barqarorlik holati kabi makroiqtisodiy masalalardan iborat edi). 
Xususan,  daromadlarni  taqsimlashda  narxlarning  davriy  o‗zgarishlariga 
to‗xtalib o‗tilgan. Umuman olganda daromadlarni taqsimlash funksiyasi 
zamonaviy iqtisodiyotining makro va mikro darajadagi oddiy ko‗rinishi, 
makroiqtisodiyot  nazariyasining  esa  bir  qismidir.  Shunday  bo‗lsada,  u 
tomonidan  ilgari  surilgan  qiymatning  mehnat  nazariyasi  nisbiy 
narxlarning  shakllanishiga  tayanch  nuqta  bo‗ldi.  Boshqa  tomondan, 
Maltus  va  Rikardoning  iqtisodiyotning  makroiqtisodiy  barqarorlik 
g‗oyalari pravoslav cherkov tomonidan qariyb bir asrga yopib qo‗yildi.