Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov



Download 3,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet107/233
Sana01.08.2021
Hajmi3,72 Mb.
#134878
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   233
Bog'liq
Ш.Ташматов. Иктисодий таълимотлар тарихи

Kapital  va  foyda  nazariyasi.  J.S.Mill  jamg‗arish  natijasida 
vujudga  keladigan  mehnat  mahsulotlari  zaxirasini  kapital,  deb  atagan. 
Ishlab  chiqarish  faoliyati  kapital  miqdori  bilan  chegaralanadi. 
Kapitalning  har  bir  ko‗payishi  ishlab  chiqarishning  kengayishiga  olib 
keladi.  Agar  mehnat  qilishga  qobiliyatli  kishilar  topilsa  va  ular  yeyishi 
uchun  ovqat  bo‗lsa,  ulardan  qandaydir  ishlab  chiqarishda  doimo 
foydalanish  mumkin.  Chunki  investitsiyaning  asosi  sifatida  kapitalning 
tashkil  topishi  ish  bilan  bandlik  doirasini  kengaytirish  imkonini  beradi 


157 
va  agar  «boylarning  unumsiz  xarajatlari»  hisobga  olinmasa,  ishsizlikka 
barham berishi mumkin. 
Ammo  J.S.Millning  ta‘kidlashicha  kapitalning  rivojlanishiga 
boshqa  cheklanishlar  ham  xos.  Ularning  biri  –  kapitaldan  keladigan 
daromadlarning  kamayishidir.  Uni  J.S.Mill  kapitalning  me‘yorli 
unumdorligining  pasayishi  sababli  kelib  chiqadi,  deb  tushuntiradi. 
Masalan,  qishloq  xo‗jaligi  mahsulotlari  miqdorini  ko‗paytirish  ushbu 
miqdor  ekvivalentiga  nisbatan  ko‗proq  mehnat  sarflash  evazigagina 
bo‗lishi mumkin. Boshqacha bo‗lishi aslo mumkin emas. 
Umuman  foyda  to‗g‗risidagi  masalani  tushuntirib  berishda 
J.S.Mill D.Rikardo qarashlariga asoslanadi. O‗rtacha foyda me‘yorining 
vujudga  kelishi  shunga  olib  keladiki,  bunda  foyda  ishlatilayotgan 
kapitalga  mutanosib  bo‗ladi,  baho  esa  –  xarajatlarga.  «Sarf-xarajatlar, 
ya‘ni ishlab chiqarish xarajatlari bir xil bo‗lgan joyda foyda ham bir xil 
bo‗lishi  uchun,  narsalar  bir-biriga  mutanosib  tarzda  ishlab  chiqarish 
xarajatlari bo‗yicha ayirboshlanishi kerak, ishlab chiqarish xarajatlari bir 
xil  bo‗lgan  narsalar  bir  xil  qiymatga  ega  bo‗lishlari  kerak,  shuning 
uchun faqatgina bir xil xarajatlar bir xil daromad olib keladi». 
J.S.Millning  yozishicha  rentaga  o‗xshagan,  maxsus  ko‗rinishga 
ega bo‗lgan foyda ham amal qiladi. Gap amalda nisbatan ustunlikka ega 
bo‗lgan ishlab chiqaruvchi yoki savdogar to‗g‗risida boradi. Modomiki, 
uning  raqobatchilari  bunday  ustunlikka  ega  emas  ekan,  unda  «u 
mahsulot  qiymatini  aniqlab  beruvchi  ishlab  chiqarish  xarajatlariga 
qaraganda kam xarajat sarflab bozorga tovar chiqarishi mumkin. Bunda 
... ustunlikka ega bo‗lgan kishi renta oluvchiga o‗xshab ketadi». 
J.S.Mill  foydaning  vujudga  kelish  sababini  xuddi  A.Smit  va 
D.Rikardo  kabi  tushuntiradi:  «Foyda  ayirboshlash  natijasida  emas…, 
balki  mehnatning  unumdorlik  kuchi  natijasida  vujudga  keladi…  Agar 
mamlakatdagi  barcha  mehnatkashlar  tomonidan  yaratilgan  mahsulot 
mehnatkashlar  ish  haqi  ko‗rinishida  iste‘mol  qiladigan  mahsulotdan  20 
foizga ko‗p bo‗lsa, unda bahoning qanday bo‗lishidan qat‘iy nazar foyda 
20 foizni tashkil etadi». 


158 

Download 3,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   103   104   105   106   107   108   109   110   ...   233




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish