Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov


Foma Akvinskiy (Akvinat) (1225–1274)



Download 3,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/233
Sana01.08.2021
Hajmi3,72 Mb.
#134878
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   233
Bog'liq
Ш.Ташматов. Иктисодий таълимотлар тарихи

Foma Akvinskiy (Akvinat) (1225–1274) tan olinadi. U IV asrning oxiri 
- V asrning boshida iqtisodiy  muammolarga diniy-etnik yondashuvning 
nomuqobil  dogmatik  prinsiplarini  kiritgan,  dastlabki  kanonizm  maktabi 
asoschilaridan  biri  hisoblangan  Avgustin  Blajenniyga  (Avliyo 
Avgustin) (353–430) muxoliflik qildi va uning g‗oyalarini ijodiy davom 
ettirdi. V–XI asrlar davomida bu prinsiplarga amal qilib kelindi. 
 
Akvinatning  iqtisodiy  qarashlari  bilan  tanishib  chiqishdan  oldin 
dastlabki  va  keyingi  kanonizmning  o‗ziga  xos  xususiyatlarini  ko‗rib 
chiqamiz. 
 
O‗rta  asrning  dastlabki  davrida  hukmronlik  qilgan  dastlabki 
kanonistlar g‗oyasi savdo foydasini va sudxo‗rlik foizini qat‘iy qoraladi. 
Ular noto‗g‗ri ayirboshlash va birovning mehnatini o‗zlashtirish natijasi 
sifatida  tavsiflanib,  gunoh  sanaldi.  Faqat  «Odil  narx»  o‗rnatilgan 


43 
sharoitdagina  ekvivalentli  va  proporsional  ayirboshlash  bo‗lishi 
mumkinligi  uqtirildi  (―Odil  narx‖  –  mehnat  va  moddiy  sarflar  bilan 
ifodalanadigan  narx).  Shuningdek,  cherkov  qonunlari  mualliflari  antik 
dunyo  qarashlariga  xos  bo‗lgan  jismoniy  mehnatga  nisbatan  nafratli 
munosabatlarga,  ko‗pchilik  aholining  zarar  ko‗rishi  hisobiga  ayrim 
shaxslarning  boylik  orttirish  huquqiga  qarshi  chiqdilar.  Yirik  savdo, 
ssuda operatsiyalari gunohli ish sifatida, umuman man etilgan. 
 
Ammo  jamiyatning  tabaqalashuvi  kuchaygan,  shaharlarning  soni 
va  iqtisodiy  qudrati  oshgan,  unda  dehqonchilik  bilan  birga 
hunarmandchilik,  savdo  va  sudxo‗rlik  rivojlana  boshlagan,  ya‘ni  tovar-
pul  munosabatlari  jamiyat  va  davlat  taqdiri  uchun  muhim  ahamiyatga 
aylangan  O‗rta  asrning  oxirgi  davriga  kelib,  keyingi  kanonistlar 
iqtisodiy  muammo  va  ijtimoiy  tengsizlik  sabablarini  tushuntiruvchi 
«dalillar»  doirasini  ancha  kengaytirdilar.  Bu  yerda  shu  narsa  nazarda 
tutiladiki,  dastlabki  kanonistlar  asoslangan  metodologik  baza  eng 
avvalo,  avtoritarli  isbotlash  (diniy  kitob  va  cherkov  nazariyachilari 
asarlaridan  dalil  (izoh)  keltirish  vositasi  orqali)  va  iqtisodiy 
kategoriyalarning  axloqiy-etnik  tavsifi  (shu  jumladan  «odil  narx» 
to‗g‗risidagi  qoida  ham)  bo‗lgan.  Bu  prinsiplarga  keyingi  kanonistlar 
izohlash, aniqlash, qo‗shimcha qilish yo‗li bilan o‗rganilayotgan konkret 
xo‗jalik  hodisalarning  va  iqtisodiy  kategoriyalarning  avvalgi  tadqiqot 
ma‘nosini  o‗zgartirish  va  hatto  qarama-qarshi  ma‘no  keltirib  chiqarish 
imkonini  beruvchi  yana  ikkiyoqlama  baholash  prinsipini  qo‗shdi. 
Akvinat  undan  foydalangan  holda  boylik,  qiymat  (qimmat),  pul,  savdo 
foydasi,  sudxo‗rlik  foizi  singari  boshqa  iqtisodiy  kategoriyalarni  tadqiq 
qildi. Ularni quyidagi tartibda ko‗rib chiqamiz. 
 
Boylik  –  Avgustin  davridan  boshlab  kanonistlar  tomonidan 
moddiy  ne‘matlar  yig‗indisi  sifatida,  ya‘ni  natural  shaklda  qaralgan. 
Agar boylik unga sarflangan  mehnat bilan emas, balki  boshqa vositalar 
yordamida  yaratilgan  bo‗lsa,  gunoh  deb  tan  olingan.  Bu  qat‘iy  qoidaga 
muvofiq  noinsoflik  bilan  oltin  va  kumushning  ko‗paytirilishi 
(jamg‗arilishi)  jamiyatning  axloqiy  va  boshqa  me‘yorlariga  zid 
hisoblangan. Ammo  Akvinat fikri bo‗yicha  «odil narx» xususiy  mulkni 
ko‗paytirish  va  «o‗rtacha»  boylik  yaratishda  inkor  etib  bo‗lmaydigan 


44 
manba  bo‗lib  xizmat  qilishi  mumkin.  Bu  uningcha,  gunoh 
hisoblanmaydi. 
 

Download 3,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   233




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish