Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov



Download 3,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet149/233
Sana01.08.2021
Hajmi3,72 Mb.
#134878
1   ...   145   146   147   148   149   150   151   152   ...   233
Bog'liq
Ш.Ташматов. Иктисодий таълимотлар тарихи

huquqiy  asoslari»  (1924),  «Institutsional  iqtisodiyot.  Uning  siyosiy 


231 
iqtisoddagi o„rni» (1934), «Jamoa faoliyatining iqtisodiy nazariyasi» 
(1950) asarlarida o‗z aksini topgan.  
Olimning  iqtisodiy  qarashlari  iqtisodiyotda  yuqori  naf  nazariyasi 
va yuridik konsepsiyalar to‗g‗risidagi qoidalarning o‗zaro qorishmasidan 
iborat.  Ishlab  chiqarishni  bir  chekkaga  surib,  kapitalizmning  mohiyati 
bozor  munosabatlari  bilan  almashtiriladi,  hozirgi  sharoitda  bu 
munosabatlar 
«odil 
bo‗lmagan 
raqobat»ga 
olib 
kelmoqda. 
Kapitalizmning  bu  illatini  to‗g‗rilash,  almashuv  munosabatlari  odil 
bo‗lishini  ta‘minlash,  raqobat  xavfini  yo‗qotish  davlat  yuridik-qonuniy 
organlari vositasida hal etilishi mumkin, degan g‗oya ilgari suriladi.  
Kommons  kapitalizmda  sinflar 
mavjudligini  inkor  etadi. 
Marksizmning  sinfiy  kurash  nazariyasiga  «sotsial  nizo»  ta‘limotini 
qarshi  qo‗yadi,  bu  nizolar  antagonistik  xarakterga  ega  emas. 
Mutaxassislar  bir-birlari  bilan  kurashishi  emas,  hamkorlik  qilishlari 
kerak.  Paydo  bo‗ladigan  nizolar  esa  jamiyat  evolyutsiyasini  harakatga 
keltiruvchi  omildir.  Nizolarni  hal  qilish  jarayoni  sotsial  taraqqiyotga 
yordam berishi zarur.  
Kommons  nazariyasi  kapitalizmni  ba‘zi  islohotlar  yo‗li  bilan 
yaxshilash  usulini  taklif  etadi.  Bu  esa  huquqiy,  yuridik  me‘yorlarni 
takomillashtirish orqali amalga oshiriladi. Ishchi va kapitalist o‗rtasidagi 
munosabat  jamiyatning  teng  huquqli  a‘zolari  orasidagi  yuridik  bitim  - 
kelishuv  hisoblanadi,  chunki  ular  ma‘lum  qonun-qoidalar  asosida 
tuziladi.  Bu  kelishuv  ishtirokchilari  orasida  jamiyatning  muhim 
institutlari:  oila,  tadbirkorlar  ittifoqi  va  hatto  davlatning  o‗zi  ham 
bo‗lishi  mumkin.  «Kelishuv»  uch  narsani  o‗z  ichiga  oladi:  nizo,  o‗zaro 
ta‘sir,  yechim.  Yuridik  va  huquqiy  vositalar  bilan  har  qanday  ichki 
qarama-qarshilik,  barcha  konfliktlar  o‗z  yechimini  topishi  mumkin. 
Jamiyatda  ijtimoiy  qarama-qarshiliklar  kuchayishi  konfliktlarni  yuridik 
hal  qilish  mexanizmining  kamchiliklari  bilan  belgilanadi.  Iqtisodiy 
kategoriyalar  shu  kategoriyalarga  oid  yuridik  munosabatlar  shaklida 
namoyon  bo‗ladi.  Kommons  mulk  shakllarini  iqtisodiy  munosabatlar 


232 
shaklida  tahlil  etmaydi,  ammo  «Mulk  tituli»ni  yuridik  shakl  sifatida 
ko‗radi.  U  mulkni  uch  ko‗rinishga  ajratadi:  moddiy,  nomoddiy  (qarzlar 
va  qarz  majburiyatlari)  va  ko‗rinmas  (qimmatli  qog‗ozlar).  Ko‗rinmas 
mulk  ko‗pincha  «mulk  tituli  bilan  kelishuv»  mazmuni  bo‗lib  amalga 
oshadi.  Shu  sababli  Kommons  tadqiqotlarining  asosini  qimmatli 
qog‗ozlar  -  aksiya,  obligatsiya  va  boshqalarni  sotish  operatsiyalari 
tashkil etadi. Ko‗rinib turibdiki, bu olimning g‗oyalarida birinchi o‗rinda 
ishlab  chiqarish  emas,  balki  muomala  sohasi  turadi.  Uch  shakldagi 
sanoat kapitali o‗rniga fiktiv (soxta) kapital olinadi, bu soha kapitalistik 
xo‗jalikning mohiyati sifatida qaraladi.  

jamoat 
fikri 
bilan 
hisoblashuvchi 
va 
iqtisodiyotni 
monopoliyadan  chiqarishni  amalga  oshiradigan  hukumat  tuzish 
zarurligiga  ishongan.  Iqtisodiy  islohotlar  doirasida  davlat  qonuniy 
qarorlari  jamiyatdagi  qarama-qarshilik  va  konfliktlarni  tugata  oladi, 
bunda ma‘muriy kapitalizm bosqichiga o‗tiladi.  
T.Veblen  va  J.Kommonslarning  yuqorida  keltirilgan  g‗oyalari 
amalda 
1929-1933-yy.dagi 
iqtisodiy 
inqiroz 
davrida 
AQSh 
prezidentining «yangi kurs» siyosatida amaliy tasdig‗ini topdi. 
 

Download 3,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   145   146   147   148   149   150   151   152   ...   233




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish