Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

12.5. Ijtimoiy-institutsional yo„nalish evolyutsiyasi 
 
Yuqorida  institutsional  yo‗nalishning  asosiy  g‗oyalari  va  dasturi 
ko‗rib  chiqilgan  edi.  Hozirgi  davrda  ham  bu  yo‗nalish  g‗oyalari 
dolzarbligicha  qolmoqda.  Taniqli  iqtisodchining  iborasi  bilan  aytganda 
«Veblen kostyumi yaxshi xizmat qilmoqda va u deyarli eskirmagan». Bu 
yo‗nalishning otasi Veblen tomonidan ilgari surilgan ta‘limotda hozirgi 
zamon  jamiyatini  qayta  qurish,  transformatsiya  masalalari  nihoyatda 
muhim  o‗rinni  egallaydi.  Ularning  fikricha  ilmiy-texnika  taraqqiyoti 
tufayli  jamiyatdagi  sotsial  qarama-qarshiliklar  yo‗qolib  boradi. 
Jamiyatning  konfliktlarsiz  evolyutsiyasi,  uning  industrial  jamiyatdan 
postindustrial,  superindustrial  yoki  «neoindustrial»,  informatsion 
jamiyat sari rivoji ro‗y beradi.  
Texnik-iqtisodiy 
omillarni 
mutlaqlashtirish 
tufayli 
yangi 
konvergensiya  nazariyasini  ilgari  surish  imkoni  yaratildi  (J.K.Gelbreyt, 
P.  Sorokin  -  AQSH,  Raymond  Aron  -  Fransiya,  Yan  Tinbergen  - 
Niderlandiya).  «Industrial»,  «postindustrial»  jamiyat  nazariyasi  ikki 
sotsialistik  va  kapitalistik  tizimni  yagona  tizimga  keltiruvchi 
«konvergensiya»  nazariyalari  yangilik  emas.  Masalan,  XIX  asr  oxirida 
nemis  iqtisodchisi  (yuqorida  berilgan)  V.Zombart  «Hozirgi  zamon 
kapitalizmi»  asarida  plyuralizm,  ya‘ni  turli  sotsial  tizimlarni  - 
kapitalistik,  sotsialistik,  mayda  ishlab  chiqaruvchilarni  yagona 
plyuralistik jamiyatga birlashtirish g‗oyasini aytgan edi.  
J.K.Gelbreyt  asarlarida  bu  fikrlar  to‗laroq  ifodasini  topgan.  Unda 
ikkala  tizimda  ro‗y  berayotgan  umumiy  o‗zgarishlar  qayd  etiladi 

---

236 
(rejalashtirishdan  foydalanish,  davlat  va  korporatsiya  o‗rtasidagi 
farqlarning yo‗qolib borishi, tashqi muhitni o‗rganish, fan va ta‘limning 
mehnat  taqsimoti  o‗sishida  asosiy  omil  ekanligi  va  boshqalar).  Asta-
sekin  kapitalizmning  «yomon»  tomonlari  sotsializmning  «yaxshi» 
xususiyatlari  bilan  chirmashib  ketishi  kerakligi  aytiladi,  «kapitalizm 
transformatsiyasi» ro‗y berishi bashorat qilinadi.