Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

xalqaro  savdo  aloqalarini  rivojlantirishga
  harakat  qilgan.  Mashriqdan 
mag‘ribgacha  bo‘lgan  savdo-sotiq  ishlarini  kuchaytirish  uchun  zarar 
bo‘lgan  shart-sharoitlar  yaratib  berilgan.  Masalan,  bir  kunlik  karvon 
yo'lida  barcha  narsa  muhayyo  etilgan  (karvonsaroyda  doimo  ot,  yem- 
xashak, oziq-ovqat, suv bo‘lgan,  sardobalar qurilgan), qaroqchilar qattiq 
jazolangan.  Shu  narsaga  alohida  e’tibor  berish  kerakki,  chetdan  olib 
kelingan tovarlar ustiga 
10 foiz narx
 qo'shib sotish mumkin bo‘lgan. Bu 
hozirgi davr tili bilan aytganda, birinchidan -  chet el tovarlariga bo‘lgan 
talabni  kuchaytirsa,  ikkinchidan  -   aholining  iste’mol  buyumlariga 
bo‘lgan ehtiyojini to‘laroq qondirish imkonini beradi.
65

---

A.Temuming  iqtisodiy  fikrlari  «Temur  tuzuklari»da  bayon 
etilgan  bo‘lib,  quyida  biz  ko‘rib  chiqmoqchi  bo‘lgan  g‘oyalar  mazkur 
asar asosida keltirildi («Amir tuzuklari». Toshkent, 1991).
Unda  o‘sha  davrdagi  davlatning  12  ijtimoiy  toifadan  iborat 
bo‘lganligi ko‘rsatilgan:
1.  Sayidlar, ulamo, mashoyix, fozil kishilar (din ahllari).
2.  Aqlli, donishmand odamlar.
3.  Xudojo‘y kishilar.
4.  No‘yonlar  (tuman  boshlig‘i),  amirlar,  mingboshilar,  ya’ni 
harbiylar.
5.  Sipoh va raiyat (soliq to‘lovchi xalq).
6.  Aqlli, tajribali, eng ishonchli kishilar.
7.  Vazirlar, sarkotiblar.
8.  Hakimlar  (faylasuflar,  donishmand,  allomalar),  tabiblar, 
munajjimlar, muhandislar (injenerlar).
9.  Hadis olimlari.
10. Ahli hunar va san’atchilar.
11. Kasbu hunar egalari.
12.  Savdogar va sayyohlar.
Davlat  taqdirini  esa  podsho,  xazina,  askar  hal  qiladi  deyilgan. 
Qo‘shin  a’zolarining  maoshi  to‘g‘risida  aniq  ma’lumotlar  keltirilgan. 
Masalan,  oddiy  sipoh  o‘zi  mingan  ot  bahosiga  teng  miqdorida  maosh 
olishi,  bahodirlar  ikki  ot  bahosidan to‘rt  ot  bahosigacha  maosh  olishi, 
o‘nboshi  o‘z  qaramog‘idagi  askarga  nisbatan  ikki  barobar  ko‘p, 
yuzboshi o‘nboshidan ikki marta ortiq maosh olishi tayinlangan.
«Tuzuklarda» A.Temur davrida soliq va jarimalami yig‘ish va xaij 
(sarf) qilishga alohida e’tibor berishgan.