Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

1 4 .6 .  L .E rx ard n in g   iq tis o d iy   is lo h o t la r i
L y u d v ig  E r x a r d  
(1897-1977)
L.Erxard  Germaniya  iqtisodiyoti  «jiddiy  tuzil-
267

---

oshirildi.  Ish  haqi,  pensiya,  kvartira  haqi  to‘lash  birga  bir  nisbatida 
amalga oshirildi.
Har  bir  kishi  qirq  markadan  oldi.  Almashtirishdan  keyin  qolgan 
pulning  bir  qismi  maxsus  schyotlarda  muzlatib  qo‘yildi.  Bank  tizimi 
isloh  qilindi.  Ko‘rilgan  qo‘shimcha  chora-tadbirlar  yangi  inflyatsiya 
kelib  chiqishining  oldini  oldi:  dastlab  eski  valyutani  yangi  valyutaga 
almashtirish  kursi  amalda  bir  yangi  marka  o‘n  besh  eski  markani 
tashkil  etdi.  Pirovard  natijada  pul  massasi  (naqd  mablag‘lar  va  bank 
depozitlari)  14 martadan ko‘proq kamaydi.
Islohot  puxta  tayyorlangan  boiib,  u  keskin  va  izchillik  bilan 
o‘tkazildi.  Islohotni  tayyorlash va o‘tkazish  ikki yilga yaqin davom etdi. 
Narx-navoning  oshishi  taxminan  olti  oy  ichida  to‘xtatildi.  1950-yil 
boshiga kelib ishlab chiqarish urushdan oldingi darajadan oshib ketdi.
Iqtisodiy  islohotning  muvaffaqiyatli  chiqishiga sabab nima? Uning 
asosiy  sababi  saqlanib  qolingan  moddiy  bazaning  mavjudligi,  nisbatan 
arzon  ishchi  kuchi,  aholining  qondirilmagan  talabining  ishlab 
chiqarishga faol  ta’sir ko'rsatishi  bo‘ldi.  Moliya va pul-kredit tizimining 
barqarorlashuvi 
muvaffaqiyatga 
erishishning 
zarur 
shart-sharoiti 
hisoblandi. 
Keyin 
AQSh 
va 
G‘arbdagi 
boshqa 
rivojlangan 
mamlakatlaming  moliyaviy  va  moddiy  jihatdan  qo‘llab-quvvatlashi 
islohotning muvaffaqiyatli  chiqishiga turtki bo‘ldi. 
Iqtisodiy  yordam 
Marshall  rejasi  bo‘yicha  amalga  oshirildi,  shuningdek,  oziq-ovqat, 
yoqilg‘i,  urug‘lik,  o ‘g ‘it  boshqa  yo‘llar  bilan  ham  yetkazib  turildi. 
Germaniya  iqtisodiyotiga  Amerika  transporti  va  Amerika  armiyasining 
boshqa anjomlari  keltirib  berildi.  Imtiyozli  shartlar bilan  Yevropa  qayta 
tiklash dasturi Fondidan kreditlar ajratildi.
Hukumatning  boshqaruv  tizimini  o ‘z  qo‘lida  ushlab  turishi,  o‘z 
vaqtida  iqtisodiy  kursni  o‘zgartira  bilishi  ham  muhim  ahamiyat  kasb 
etdi.  Garchi  o ‘zining  iqtisodiy  liberalizmga  moyilligini  yashirmagan 
bo‘lsa  ham,  L.Erxard  «sof»  liberal  bo‘lgan  emas.  U  tanlab  olingan 
yo‘ldan  og‘ib  ketmaslik  uchun  davlat  dastaklaridan  keng  foydalandi.
268

---

Davlat  qiyinchiliklami  boshidan  kechirayotgan  tarmoqlami,  ayniqsa, 
toshko‘mir 
sanoatini, 
metallurgiya, 
elektroenergetikani 
qo‘llab- 
quvvatladi.  Investorlarga  va  tadbirkorlarga  soliq  imtiyozlari  yaratilib 
berildi.
L.Erxard  va  uning  hamkasblari  tomonidan  olib  borilgan  islohot 
Germaniya  iqtisodiy  taraqqiyoti  uchun  shart-sharoit  yaratib  berdi.  U 
iqtisodiy  qo‘llanmalarga  kiritildi  va  qarorlami  realizatsiya  qilish,  qayta 
tashkil etish vositalari va metodlaridan samarali foydalanish uchun qulay 
paytni topish namunasi sifatida qaraladi.
Shu  bilan  birga  hech  bir  namuna  real  shart-sharoitlami,  maxsus 
xususiyatlami  hisobga  olmagan  holda  universal  yechim  yoki  tayyor 
sxema vazifasini o‘tashi mumkin emas.