Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

z'oywSm
1
У
Нояф dan
1.1-rasm. Iqtisodiyoning turli yo‘nalishlari va maktablari
Monetarizm  -   (M.  Fridman)  iqtisodiyotni  boshqarishni  pul 
muomalasini tartibga solish orqali amalga oshirish mumkinligini asoslab 
beradi.
1 2

---

Institutsionalizm  tarafdorlari  (T.Veblen,  J.Gelbreyt)  fikriga  ko‘ra 
xo‘jalik  yurituvchilar  o‘rtasidagi  munosabatlar  nafaqat  iqtisodiy,  balki 
noiqtisodiy  omillar  ta’sirida  vujudga  keladi.  Shu  sababli  iqtisodiyotga 
muassasaviy o‘zgarishlar orqali ham ta’sir ko‘rsatish mumkin.
Taniqli  davlat  arbobi  Uinston  Cherchill  (1874-1965)  «Qayerga 
borishimizni  bilish  uchun,  qayerdan  chiqqan  ekanligimizni  bilishimiz 
kerak»,  deb  aytgan  edi.  Bu  g‘oya  nihoyatda  ahamiyatli  bo‘lib,  bosib 
o‘tilgan yo‘lni  to‘g‘ri  baholash  va kelajak  istiqbolini  ko‘zlash  haqida 
fikr yuritishga undaydi.
Iqtisodchilarning  tadqiqotlaridagi  asosiy  va  bosh  g‘oya  jamiyat, 
insoniyat,  ayrim  shaxslaming  boyligi  masalasidir.  Maqsad  bir,  lekin 
unga  eltadigan  yo‘llar  nihoyatda  xilma-xil  ekanligini  ko‘ramiz.  Ilk 
kapitalistik  munosabatlar  vujudga  kelgan  davrgacha  (XV  asr)  bo‘lgan 
iqtisodiy  g‘oyalardagi  umumiylik  shuki,  barcha  donishmandlar  va 
ulaming  yozgan  asarlarida  mehnat  va  yer  boylikning  asosiy  manbasi 
ekanligi  turli  yo‘llar  bilan  talqin  etiladi,  ularda  ishlab  chiqarish  sohasi 
asosiy, deb hisoblangan.
Yana bir muhim  masala ustida to‘xtab o‘tish kerakki,  aw al yuzaga 
kelgan  iqtisodiy  g‘oyalarga  shu  kun  bilan  baho  beriladi  va  odatda 
ilgarigi  g‘oyadagi  «xato»  va  «kamchiliklar»lar  aniqlanib,  yangi 
g‘oyaning undan afzalligi «isbotlanadi».
Bunda dialektik mantiq bor albatta, lekin yuqorida ta’kidlanganidek 
awalgi  g‘oyalar  tufayli  odatda  yangi  g‘oyalar  yuzaga  keladi,  shuning 
uchun  bu  g‘oya  «yaxshi»,  unisi  «yomon»  kabi  baholash  adolatdan 
bo‘lmaydi.  A.  Smitning mashhur asarida o‘zidan awalgi davrda yuzaga 
kelgan antik dunyo, merkantilizm, fiziokratizm ta’limotlari tahlil etilgan, 
Yevropaning  iqtisodiy  tarixi  sinchiklab  o‘rganilgan  va  yangi  g‘oya 
vujudga kelgan.
Yana  bir  qiziqarli  holat  shuki,  biz  uchun  iqtisodchi  bo'lgan 
shaxslaming ko‘pchiligi kasb-kori,  mutaxassisligi bo‘yicha boshqa soha 
sohiblari  yoki  davlat arboblari bo‘lganlar.
Masalan,  klassik  maktab  asoschisi  V.Petti  vrach-shifokor,  P. 
Buagilber huquqshunos-sudya,  fiziokrat  F.Kene jarroh,  A.Smit faylasuf
13

---

bo‘lishgan.  Bunday  misollami  ko‘plab  keltirish  mumkin,  ammo  biz 
ulami asosan iqtisodchilar, deb bilamiz.