Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov

5 .3 .  A lish er N avoiyning iq tiso d iy  t ’lim o ti
Alisher  Navoiy  (1441-1501)  buyuk 
shoir  va  davlat  arbobi.  U  o‘z  davrining 
siyosiy  va  iqtisodiy  ahvolini  yaxshilash,
mamlakatning 
iqtisodiy 
qudratini
barqarorlashtirish 
uchun 
kishilarda
vatanparvarlik 
his-tuyg‘usini 
uyg‘otish 
zarurligini yaxshi tushungan.
Navoiyning  dastlabki  ijtimoiy-iqtisodiy 
fikrlari 
shakllangan 
asari 
«Hiloliya»
hisoblanadi.  U  shaxsning  tarixdagi  o'rniga 
katta  e’tibor  berib,  mamlakatning  iqtisodiy 
ahvoli  mamlakat  xukmdorining  aql-idroki  va  qobiliyatiga  bog‘liqligini 
aytadi.  “Agar  mamlakat  hukmdori  fanlami,  ayniqsa,  iqtisodiyot,  tarix, 
falsafa  va  siyosiy  fanlami  mukammal  bilsa,  o‘zi  boshqarayotgan 
mamlakat  obod  va  badavlat  bo‘ladi,  agar  aksi  bo‘lsa,  mamlakat 
qashshoq  va  xarob  bo'ladi”,  -  deydi  Navoiy.  Keyinchalik jamiyatning 
rivojlanishida  iqtisodchilaming  va  davlat  arboblarining  ahamiyati  katta 
ekanligini ingliz olimi J.M.Keyns ham qayd qilib o‘tadi.
Navoiy  mamlakat  iqtisodiyotini  yuksaltirishda  qishloq  xo‘jaligi 
ishlab  chiqarishiga  alohida  e’tibor  berdi.  Uning  fikricha  Markaziy 
Osiyo  sharoitida  irrigatsiya inshootlarini  kengaytirish -  dehqonchilikni 
rivojlantirishga  olib  keluvchi  muhim  omillardan  hisoblanadi.  Shu  bois 
juda  ko‘p  kanal  va  ariqlar  qazildi.  Asosiy  ishlab  chiqarish  vositasi 
bo‘lgan  yemi  kengaytirishga,  uning  unumdorligini  oshirishga  katta 
e’tibor berildi.
70

---

Navoiy  boylikni  ikki  yo‘l  bilan  topish  mumkinligini  ta’kidlaydi. 
Birinchi  yo‘l  bu -  o‘z  mehnati  bilan  boylik to‘plash,  yig‘ish  va  o‘ziga 
to‘q  yashash.  Bunday  boylikni  u  qo‘llab-quwatlagan.  Navoiy  olingan 
boylikni  uch  qismga  bo‘lib,  ya’ni  birinchi  qismini  ketgan  xarajatlarga, 
ikkinchi  qismini  o'zining  va  oilasining  ehtiyojlariga,  uchinchi  qismini 
esa  aholining  ijtimoiy  manfaatlariga  sarflashni  tavsiya  etgan.  Navoiy 
ko‘pgina  madrasa,  shifoxona,  hammom,  ko‘prik  va  boshqalami  o‘z 
hisobidan  qurdirgan.  Boylik  topishning  ikkinchi  yo‘li  bu  -   o‘g‘ri!ik, 
ta’magirlik va zo‘rlik hisobiga boylik orttirishdir. Navoiy bunday boylik 
orttirish nomaqbul usulligini qayd qiladi.
Navoiy 
o‘zining 
«Mahbub-ul-qulub» 
(1500-y.) 
asarida 
mamlakatdagi  ijtimoiy  guruhlaming jamiyatda  tutgan  o‘mini  ko‘rsatib 
berishga harakat qiladi. Uning fikricha, dehqonlar, hunarmandlar va chet 
el  bilan  aloqasi  bor savdogarlar jamiyatda  moddiy  boylik  etishtirishda, 
yaratishda va mamlakatning boyligini ko‘paytirishda muhim o‘rin tutadi. 
Navoiy  dehqon  va  uning  ishlab  chiqarishdagi  ahamiyati  to‘g‘risida 
quyidagi  fikrlami  bildiradi: