|
proof of work (PoW) yoki ishning bajarilganini tasdiqlash deb nomlanadi.
Yechilishi kerak bo’lgan masalaning murakkablik darajasi har 2016 blokda
o’zgarib turadi. Tarmoq murakkablik darajasini shunday o’zgartiradiki, dunyo
miqyosidagi hisoblash quvvatlrini jalb qilgan holda 2016 ta blokni generatsiya
qilish uchun 14 kun kerak bo’lsin. Demak, tarmoq quvvati oshgan sari,
murakkablik darajasi ham orta beradi. Mayning – bu ma’lumotlarni taqsimlangan
va markazlashmagan holda deshifrovka qilish yoki matematik hisob-kitoblarni
amalga oshirish protocoli yoki algoritm (SHA-256 va RIPEMD-160 xesh-
algoritmlardir. Ikkilangan xesh SHA-256 xesh-bloklar olish uchun ishlatiladi
(proof-of-work) RIPEMID-160 esa bitkoin adreslar hosil qilish uchun
ishlatiladi)laridir. Maynerlar nafaqat ma’lumotlarni deshifrovka qiladilar va
markazlashmagan konsensusni amalga oshirish bilan shug’ullanadilar, balki barcha
operatsiyalarning to’g’riligini ham tekshiradilar (verifikatsiya qiladilar). Istalgan
inson Bitcoin Core (bitkoin mijozining dasturiy ta’minotini olish imkonini
beradigan ochiq kodli dasturiy loyiha bo’lib, u Satoshi Nakomoto tomonidan
ishlab chiqilgan original mijoz dastur avlodidir) dasturini ishga tushirishi va
barcha operatsiyalarning to’g’riligini shaxsan tekshirib ko’rishi mumkin. Xuddi
shu bitkoin protokolining kuchli tomoni hisoblanadi, ya’ni har bir inson tizimdagi
barcha ish mavjud qoidalarga binoan amalga oshirilayotganiga ishonch hosil qilishi
mumkin.
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Bitkoinmayningqilishjarayonijudako’pmiqdordagienergiyasarfinitalabqiladi.
Bundako’pchiliktizimlardakengmiqyosdaishlatiladiganProofofwork
(PoW)
(bajarilganishningisboti)
debnomlanganconsensusmexanizmijudako’penergiyasarfigaolibkeladi.
Shuning
uchun ham blokcheyn tizimining tanqidchilari va bir qancha jurnalistlar bitkoin
mayningini bekorga energiya sarf qilish deb ta’riflaydilar. Ammo amaliyot
sohasidagi mutaxassislarning fikrlariga ko’ra, bu fikr juda ham to’g’ri emas.
Chunki
bankomatlar
va an’anaviy pullarni chiqaradigan, saqlaydigan,
yangilaydigan va transportatsiya qiladigan infratuzilmalarga kerakli bo’lgan
energiya sarfi bundan-da ancha ko’proqdir.
Vizantiya generallari muammosi o’ziga xos bir matematik metafora bo’lib,
unda aloqa vositalarining butligi va hamsuhbatlarning birligi muammosi ko’rib
chiqiladi. Bunda gap shubhali tuyulgan ma’lumotlarni, manba’ni yoki axborot
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
uzatish kanalini qanday qilib qabul qilish haqida boradi. Ushbu muammoni hal
qilish uchun biz qandaydir strategiyadan ( yoki algoritmdan) foydalanishimiz kerak
bo’ladi. Muammoning qo’yilishi quyidagicha bo’ladi: Alohida armiyalarga ega
bo’lgan generallar shaxarni qamal qilish uchun o’z harakatlarini o’zaro
moslashtirishlar ikerak. Generallar ishonchli elchilar yordamida o’zaro muloqot
qiladilar, ammo generallarning ba’zilari sotqin bo’lib, hujum rejasini buzishga
harakat qiladilar. Shunday qilib, vizantiya xatosi notug’ri yoki bir-biriga teskari
bo’lgan ma’lumotlarni taqdim etishdan iboratdir. Demak, agarda generallar
konsensusga (kelishuvga) erisha olishmasa, hujum muvaffaqiyatsiz bo’lib chiqadi.
Shunday qilib, muammo ushbu sharoitda haqqoniy generallarga to’g’ri hujum
rejasini yoki algoritmni qanday qilib tuzish kerakligida bo’lib chiqadi. Buni
sxematik tarzda quyidagicha qilib tasvirlashimiz mumkin:
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Ushbu algoritm shunday bo’lishi lozimki, uning asosida loyal generallar
o’zaro kelishib, hujumning to’g’ri rejasini tuza olishsin. Buning uchun generallar
orasidagi muloqotni o’zaro ishonch munosabatlarini qalbakilashtirib bo’lmaydigan
ma’lumotlar almashinish mexanizmi orqali amalga oshirish lozim bo’ladi. Bu
masalaning yechimi esa yuqorida aytib o’tilgan proof of work consensus
mexanizmiga olib keladi. Blokcheyn texnologiyasi vizantiya generallari
masalasining ilk va birinchi yechimidir. Shunday qilib, bitkoin blokcheyni
misolida insoniyat tarixida birinchi bora omma uchun ochiq va har bir inson uchun
havfsiz bo’lgan reestr hosil qilish va uni saqlash mexanizmi yaratildi. Yuber de
Woplanning Finyear jurnalida nashr qilingan maqolasida ko’rsatilishicha:
“Qanday qilib blokcheyn tarmoqning turli mamlakatlarda istiqomat qiladigan ikki
a’zosi orasida xatoliklarsiz ishonch hosil qilishga yordam beradi? Bu “vizantiya
generallari muammosi” deb nomlanadigan matematik masala bo’lib, u birgalikda
ishlaydigan information komplekslarning rad etishlik yoki qasddan qilingan xatti-
harakatlardan qutula olishligini anglatadi. Ya’ni, tizim uning ba’zi bir tarkibiy
qismlari yolg’on yoki zararli ma’lumotlarni jo’natganida ham o’z ishonchliligini
yo’qotmasili lozim. Ushbu muammoni hal qilish uchun ishlab chiqilgan protokol
kriptografik sistemalardan foydalanadi. Bu esa o’z navbatida maynerlar tomonidan
katta hisoblash quvvatiga ega bo’lgan komp’yuterlar ishlatishni talab qiladi.
Maynerlar o’ziga hos agentlar bo’lib, ular markazlashmagan ma’lumotlar bazasini
doimiy ravishda yangilab turish uchun hisoblash quvvatlarini taqdim etadilar (biz
ko’rayotgan holda bitkoinning yoki tranzaktsiyalar ruyhatining ma’lumotlar
bazasini). Ma’lumotlar bazasini yangilash uchun maynerlar ma’lumotlarni
deshifrovka qilish orqali yangi bloklarni tasdiqlashlari lozim bo’ladi. Maynerlar
soni qanchalik ko’p bo’lsa, masala yechimini topish ham shunchalik qiyin bo’ladi.
Tarmoqning har bir tugunida raqobat qanchalik kuchli bo’lgan xolda ham protocol
o’zgarishsiz qoladi. Bu esa maynerlarning hech bir guruhi ko’pchilik bo’lmasligiga
olib keladi”.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
