bank tomonidan raqamli kriptovalyutalar bilan ishlashni amalga oshiradigan
bozor ishtirokchlarining elektron usulda o’zaro ma’lumot almashinishi va
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
blokchenlarda identifikatsiya qilinishi uchun mo’ljallangandir. Bu tizim asta
sekin, kritpovalyutalar bilan ishlash tajribasi oshib borgan sari bir qancha
davlat interaktiv hizmatlarining ham navbatma-navbat blokcheynga
o’tkazilishini ta’minlashi mumkin.
Respublikamizda kriptovalyuta bo’yicha malakali mutaxassislarning juda
kamligi va bu sohadagi tajriba ozligini hisobga olgan tarzda bu yo’nalishda
malakali mutaxassislar tayyorlashni ham amalga oshirish zamona talabi bo’lib
qolmoqda (bu taklif oily va o’rta mahsus ta’lim vazirligiga, iqtisodiyot
universitetiga, moliya institutiga hamda bank-moilya akademiyasiga tegishlidir).
Lekin blokcheyn texnologiyalarni hayotga tadbiq qilish va o’zbek kriptovalyutasini
chiqarich innovatsion g’oyasini qadam ba qadam amalga oshirish hozirdanoq
boshlab yo’lga qo’yilishi kerak bo’lgan hayot taqozosidir. Chunki dunyodagi
ko’pchilik rivojlangan mamlakatlar o’zlarining milliy yoki korporativ
kriptovalyuta loyihalarini amalga oshirmoqdalar va ular keyinchalik barcha
raqamli kriptopullarga egalik qilib, boshqa mamlakatlarni bu jarayondan siqib
chiqarishga harakat qiladilar. Davlatning monetar siyosatidagi eng muhim
amallardan biri pul emissiyasini nazorat qilish bo’lgani uchun, kriptovalyutadan
voz kechish mamlakatdagi moliya-kredit tizimini va uning jahon moliya kredit
tizimi bilan aloqalarini sezilarli ravishda chegaralashga va uni izdan chiqishiga olib
kelishi
mumkin.Respublikaga
innovatsion
iqtisodiyotni
tezkorlik
bilan
rivojlantirish hamda turli xildagi innovatsion loyihalarni moliyalashtirsh uchun
yuqoridagi tegishli bo’limda tavsif etilgan
ICO (Initial Coin Offering)
mexanizmini ham qonuniylashtirish va joriy qilish maqsadga muvofiq bo’lar edi.
Bunda O’zbekistonda ishlab chiqariladigan mahsulotlar va hizmatlar bilan
ta’minlangan tokenlar chiqarish va ularni ichki hamda tashqi bozorda realizatsiya
qilib, yig’ilgan mablag’lar tegishli loyihalarni moliyalashtirish uchun ishlatilar edi.
Loyiha amalga oshirlib bo’linganidan so’ng, tokenlar ko’rinishidagi
kriptovalyutalar egalariga ularning tokenlari miqdoriga teng bo’lgan tegishi
mahsulotlar yetkazilib beriladi yoki ular uchun tegishi hizmatlar amalga oshiriladi.
Masalan, gipotetikUzCotton kriptovalyutasining (quyida keltirilgan barcha
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
kriptovalyuta turlari ham gipotetik mavqe’ga ega) har biri bir tonna paxtaga
ekvivalent bo’lishi mumkin. Demak, ICO tashkil etuvchilar bunday tokenlarni
sotib olgan huquqiy va jismoniy shaxslarga ular tokenlari miqdoriga teng bo’lgan
paxta
yoki
tola
yetkazib
berish
majburiyatinio’z
zimmasiga
oladi.
UzGoldkriptovalyutasining bittasi bir gram oltinga ekvivalaent bo’ladi, demak,
loyiha amalga oshganidan so’ng, bunday tokenlar evaziga tokenlar egalariga jahon
birjasidagi narxlar bo’yicha O’zbekiston Respublakasida zarb qilingan oltin
tangalar yoki valyuta beriladi. Agar innovatsion loyiha quyosh yoki shamol
elektrostantsiyasi (fermasi) qurish bo’lsa, bitta UzEnergo kriptovalyutasi bir
kilovatt energiyaga teng bo’ladi va demak elektrostantsiya ishga tushirilganidan
so’ng, kriptovalyutani sotib olgan inson yoki tashkilot oldingi pastroq bo’lgan
narxlarda tokenlariga mos bo’lgan elektroenergiyadan foydalanishi mumkin
bo’ladi. Agar masalan, UzKvartira deb atalgan tokenlarning har biri bir kvadrat
metr uy-joy maydoniga teng deb chiqarilan bo’lsa, u xolda tokenlarning egalari
loyiha amalga oshganidan so’ng, ushbu tokenlar miqdoriga teng bo’lgan uy-joy
maydoniga egalik qila oladilar. Ya’ni ularning jalb qilingan pullariga
(kriptovalyutalar sotishdan yig’ilgan pullarga) uy quriladi va keyin uydagi
kvartiralar kriptovalyutalar egalariga tokenlarga mos ravishda taqsimlanadilar.
Demak, ko’pchilik insonlar uy-joyli bo’lish uchun banklardan yuqori foyizli
ipoteka kreditini olish o’rniga hech qanday kredit mablag’lari jalb qilmasdan turib,
uy qurayotgan kompanniyadan kriptotangalar sotib oladilar va birozdan so’ng, uy-
joyli bo’ladilar. Agar ularga uy kerak bo’lmasa, kriptotangalarni ikkilamchi
bozorda sotib, qo’shimcha daromad ishlab olishlari ham mumkin. Buni
kriptovalyutalardan foydalanishning spekulyativ usuli deb atash mumkin.
Ushbu risola kriptovalyutalarga bag’ishlangan va o’zbek tilida yozilgan
dastlabki kitoblardan biri bo’lib, kamchiliklardan holi emas, albatta. Unda raqamli
texnologiyalar, sun’iy intellect, bulutli texnologiyalar, elektron tijorat, raqamli
davlat
hizmatlari,
raqamli
fintexnologiyalar,
kriptologiya,
kriptografiya,
blokcheyn, kriptovalyuta, uning turlari, tarqalishi, ishjlatilishi, tarixi, rivojlanishi,
bozorlari, birjalari, almashinuv punktlari, ICO lar va ularni tashkil qilish
