Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
kanallar orqali foydalanuvchi ma’lumot almashinishni istagan insonlarga
jo’natiladi. Foydalanuvchining ochiq kalitini bilgan xolda unga
yo’naltirilgan ma’lumotlarni shifrlash mumkin bo’ladi, ammo uni
rasshifrovka qilish uchun esa kalitlar juftligining ikkinchisi kerak bo’ladi.
Bunda ochiq kalit yopiq kalitni aniqlash uchun hech qanday imkoniyat
bermaydi. Nazariy jihatdan bu masalani yechish mumkin – lekin bu ish
juda katta miqdordagi hisoblash ishlari hajmini bajarishni talab qiladi.
Ma’lumotni rasshifrovka qilish vaqti juda katta (bir nechaoylar va yillar)
bo’lgani uchun, uni rasshifrovka qilingan taqdirda ham, u vaqtga kelib
ma’lumot o’zining aktualligini yo’qotadi va u endi hech kimga kerak
bo’lmay qoladi. Agar siz biror bir tanishingiz bilan ma’lumotlarni
himoyalangan xolda elektron imzo vositasida almashinishni istasangiz u
xolda quyidagi amallarni bajarishingiz lozim bo’ladi:
Eng avvalo elektron imzolar kalitlarini yarating – har biringiz o’z
ochiq va yopiq kalitingizga ega bo’lishingiz kerak;
Yopiq kalitlarni o’zingizda olib qoling va ochiq kalitlarni o’zaro
almashining;
Yopiq kalit bilan tanishingizga jo’natilayotgan xatga elektron imzo
qo’ying va xatni elektron imzo bilan birgalikda do’stingizga
jo’nating;
Elektron imzo bilan ta’minlangan ma’lumotni olgandan so’ng,
do’stingiz sizning ochiq kalitingiz yordamida bu xatning
xaqiqiyligini tekshiradi;
Tekshirish natijasi ikki javobdan biri – to’g’ri yoki noto’g’ri bo’ladi;
Shunday qilib, elektron imzo ma’lumotning haqiqiyligini aniqlab
beradi;
Agarda ma’lumot uzatish jarayonida unga biror bir o’zgartirishlar
kiritilgan bo’lsa, bu ish darxol ma’lum bo’ladi;
Elektron imzoning yana bir muhim jihati – ma’lumot muallifining
tasdiqlanishidir. Ko’pincha elektorn raqamli imzo fayliga kalit bilan
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
birga uning egasi ismi-sharifi, ish joyi, elektron imzoning amal qilish
muddati kabilar ham yozib qo’yiladi. Ma’lumot yoki xujjat ostidagi
imzoga esa mahfiy kalitdagi ma’lumotlar nushalanadi – bu esa o’z
navbatida mualliflikni aniqlashga imkon beradi. Demak, ochiq kalitni
kim jo’natgani haqidagi ma’lumotlarni yodda saqlash talab
qilinmaydi. Bu juda ham muhim, chunki sizda bir qancha
insonlarning ochiq kalitlari bo’lishi mumkin.
Ammo yopiq kalitni juda ham mahfiy ravishda saqlashingiz talab
etiladi – chunki biror bir kimsa uni bilib qolsa, u sizning elektron imzoingizni
qalbakilashtirib, xujjatlarga imzo qo’yishi mumkin. Agarda kalitingizni
yo’qotib qo’ysangiz, albatta zudlik bilan kerakli bo’lgan chora-tadbirlarni
ko’ring. Va eng avvalo, bu ma’lumotni o’z potentsiyal adresatlaringizga
tezda yetkazing – “mening ilgarigi elektron imzoimni endilikda ishlatilmasin,
bugun . . . . . . dan boshlab uni noto’g’ri deb hisoblang”. Agar bu isni o’z
vaqtida qilmasangiz, hozirgina bir qancha bo’sh qog’ozlarga imzo chekdim,
istalgan inson unga istalgan ma’lumotni yozib, boshqalarga jo’natishi
mumkin deyishingiz mumkin. Ochiq kalitli shifrlash tizimning yuqorida
ko’rsatilgan biq qancha afzalliklariga qaramasdan, uning bir qancha
kamchiliklari ham mavjud. Bular ichida eng asosiysi – bu usul simmetrik
kalitli tizimga qaraganda anchagina sekin ishlaydi. Huddi shuning uchun ham
kundalik hayotda kombinatsion usuldan foydalaniladi. Bunda ma’lumotlarni
shifrlash uchun simmetrik (seansli) kalitlar ishlatilib, ular o’z navbatida
tarmoq orqali seans kalitlarini jo’natishda ochiq kalitlardan foydalangan
xolda shifrlanadi. Buning uchun quyidagi amallarni bajarish talab etiladi:
Bir-biriga ma’lumot jo’natmoqchi bo’lgan ikki insonikki juft kalit
tayyorlaydi: asimmetrik shifrlash uchun mo’ljallangan ochiq va mahfiy
kalitini hamda elektron raqamli imzoning ochiq va mahfiy kalitini;
Bu ikki inson ochiq kalitlar bilan o’zaro almashinadilar va ulardan biri
ikkinchisiga o’z mahfiy kaliti orqali imzolangan ma’lumotni jo’natadi;
Do'stlaringiz bilan baham: |