Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

5.3.  Elektron tijoratda elektron imzodan foydalanish 

Elektron  raqamli  imzoni  hosil  qilish,  uni  tekshirish,  raqamli  valyutalar 

bilan  ishlash  kabi  bir  qancha  kriptografik  operatsiyalar  (o’zgartirishlar) 

hamda  chegaralangan  ma’lumotlar  ustida  bajariladi.  Shuning  uchu  ham  katta 

hajmdagi  (masalan,  125  megabaytli  ma’lumot)  fayllarga  elektron  raqamli 

imzo  qo’yishdan  avval  undan  xesh-funktsiya  hisoblanadi  va  shundan  so’ng 

uning  qiymatiga  elektron  raqamli  imzoni  hisoblaydilar.  Undan  tashqari, 

parollarni  ham  ma’lumotlar  bazasida  ochiq  xolda  emas,  balki  xeshlangan 

xolda  saqlash  maqsadga  muvofiqdir.  Shunday  qilib,Xesh  –  istalgan 

uzunlikdagi  ma’lumotlar  massividan  oldindan  aniqlangan  uzunlikdagi 

qandaydir  qiymat  olish  uchun  amalga  oshiriladigan  o’zgartirishdir.  Xesh-

funktsiyani  tushunish  uchun  eng  oddiy  misol  nazorat  yig’indilarini 

hisoblashdir  (kontrol’nie  summi).  Xeshlashning  dasturiy  va  kriptografik 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

turlari  mavjud.  Kriptografik  xesh  dasturiy  xeshdan  ikki  xossasi  bilan 

farqlanadi:  orqaga  qaytmaslik  va  kolliziyalardan  ozodligi.  Kalitsiz  xesh 

funktsiyalar  ikki  guruhga  bo’linadilar:  kuchli  xesh-funktsiyalar  va  kuchsiz 

xesh-funktsiyalar. Kuchsiz xesh funktsiya deb, quyidagi shartlarni bajaruvchi 

bir tomonlama H(x) funktsiyaga aytiladi: 

1)  X argument istalgan uzunlikdagi bitlar qatori bo’lishi mumkin; 

2)  H(x)  funktsiyaning  qiymati  aniq  uzunlikka  ega  bo’lgan  bitlar  qatori 

bo’lishi lozim; 

3)  H(x) funktsiyaning qiymatini hisoblash oson bo’lishi kerak; 

4)  Har  qanday  aniq  x  uchun  hisob-kitoblar  vositasida  H(x