Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
informatsiyadir. Bitkoinni olish uchun qandaydir dasturiy ta’minotning keragi
yo‘q, buning uchun adresni ko‘rsatish kifoya va yana shunisi ham borki, faqat
to‘lovchigina tranzaksiyani tarmoqning boshqa qismiga jo‘natishga mas’ul bo‘ladi
xolos. Keng aholi ommasi asta-sekin bitkoin, kriptovalyuta va bitkoin
tushunchalarining asl ma’nosiga tushunib borayapti. Ammo xozirgi davrga qadar
ko‘pchilik insonlar ushbu tizimning o’zi nima ekanligini va u nima uchun xizmat
qilishini yaxshi tushunishmaydilar. Shuning uchun ham xozirgi kunlarni internet
yaratilayotgan kunlar bilan solishtirish mumkin – unda ham jamiyatning ko‘pchilik
a’zolari inqilobiy texnologiya haqida uning tamoillarini tushunmagan xolda
eshitishgan va uning jamiyat xayotiga hamda iqtisodiyotga katta ta’sir qilishini
aniq sezishmagan. Xozirgi davrda blokcheynning holati brauzerlar paydo
bo‘lmasdan oldingi internet tizimining xolatiga o‘xshab ketadi. Blokcheyn tizimiga
ham kelajakda internetdagidek qulay va tushunarli bo‘lgan interfeyslar ishlab
chiqarilib, u shaffof xolatga keltirilsa, xuddi internet kabi undan ham keng
miqyosda foydalaniladi. Klassik tizim bilan blokcheyn tizimining taqqoslanishi
quyidagi chizma orqali amalga oshirilishi mumkn:
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
Blokcheyndan foydalanadigan eng birinchi iqtisodiyot tarmog’i sifatida bank
faoliyatini keltirishimiz mumkin. Shuni yana bir marta ta’kidlashimiz kerakki,
blokcheyn yangi, markazlashmagan, xavfsiz va shaffof yechim bo‘lib, uning
yordamida ma’lumotlarni saqlash va ularni o‘zaro almashinish, ularning
haqiqiyligini tekshirish mumkin hamda bu ishlar osongina amalga oshadi. Barcha
ishlar foydalanuvchi tomonidan bajariladi, jarayonda uchinchi ishonchli tomonning
ishtiroki talab qilinmaydi.
Blokcheynning innovativligi
va originalligi
operatsiyalarni amalga oshirish jarayonida xuddi shu uchinchi tomon ishtirokining
zarur emasligi ekanligidadir. Xozirgi paytda blokcheyn texnologiyasining eng
ma’lum va mashxur bo‘lgan ishlatilish sohasi kriptovalyutalar, kriptodevizlar va
bitkoinga o‘xshash raqamli pullardir. Ammo ushbu texnologiya boshqa
yo‘nalishlarda ham muvaffaqiyatli ravishda ishlatilishi mumkin. Xozirgi davrda
biz blokcheyndan foydalanishning bir qancha yo‘nalishlarinigina bilamiz, xolos.
Lekin uning imkoniyatlari biz tasavvur qilgandan ko‘ra ancha ko‘p va keng
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
miqyoslidir hamda kelajakda blokcheyn bir qancha kutilmagan yo‘nalishlarda ham
ishlatilishi mumkin. Bitkoin blokcheynini yaratishdan asosiy (2009) maqsad,
moliya olamiga yordam berish emas, balki uni boshqasiga almashtirish bo‘lgan.
Bir qancha muddat o‘tganidan so‘ng, shu ayon bo‘ldiki, ushbu texnologiya
banklarning biznes modelini buzib yuborishi mumkin va boshqa tomondan bu
texnologiya bir vaqtning o‘zida ham imkoniyat, ham havf-xatar olib keladi. «Le
MOND» jurnalida bank va moliya tizimida blokcheyn texnologiyasining
qo‘llanilishi xaqida quyidagi ma’lumot berilgan: «Blokcheyn bu uberizatsiya
(Uber, Airbnbva boshqalar)ning eng oliy ko‘rinishidir. Blokcheyn yordamida
uberlashtirilgan xizmatlar ham ancha yaxshilanishi mumkin». Bitkoin paydo
bo‘lishi va bu bilan bog’liq bo‘lgan ommaviy axborot vositalaridagi reklama
ko‘pchilik insonlarda uning texnologiya olamiga, banklar faoliyatiga va boshqa
turdagi moliyaviy muassasalarga ta’siri xaqida tasavvur xosil qildi. Albatta bu
ajiotajdan moliya-bank sohasi mutaxassislari ham chetda qolishni istamadilar.
Ayniqsa, blokcheyn texnologiyasining minimal sarf-xarajatlar bilan hamda
markaziy boshqaruv organlariga murojaat qilmasdan turib, hisob-kitoblarni amalga
oshirishi ko‘pchilikda katta qiziqish uyg’otdi. Blokcheynning bank tizimidagi
tavakkalchilikni kamaytirish, asosiy vositalarga talabni kamaytirish, tarmoq
inforatuzilmasiga va kompyuter personaliga sarf-xarajatlarni kamaytirish hamda
ma’lumot ishlab chiqarish sarf-xarajatlarini kamaytirishga imkon berishi tufayli
bank operatsiyalari olamini o‘zgartirishga tayyorligi unga bo‘lgan qiziqishni
yanada orttirdi. BancoSantander banki o‘zining 2015 yildagi Fintex 2.0
ma’ruzasida quyidagilarni bildirdi: «Blokcheyn texnologiyasi shu vaqtdan boshlab,
to 2022 yilgacha halqaro to‘lovlar uchun infratuzilmaga bo‘lgan xarajatlarni
qisqartirish, savdo va kelishuvlarni soddalashtirish hisobiga 15 dan 20
milliardgacha dollarni iqtisod qilishga imkon beradi». Bunday katta va tezlik bilan
amalga oshiriladigan iqtisodiy samara olinishi hamda oddiy sxemalardan voz
kechish imkoniyati bo‘lgani uchun juda ko‘pchilik banklar R3CEV (2015 yil ishga
tushirilgan va moliyaviy sohada blokcheyn texnologiyalarni tadbiq qilish bo‘yicha
70 ta yirik moliyaviy kompaniya hamda katta banklar kirgan konsorsium,
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
ko‘pincha uni R3 deb ham atashadi)ga qo‘shilib oldilar. Ularning asosiy maqsadi,
bitkoin va uning blokcheyni ishtirok etmaydigan o‘z mustaqil bloklar zanjirini
tashkil qilish edi. Bu ishlar natijasida 2016 yil aprel oyida R3 o‘zining Sordadeb
nomlangan tizimini ishga tushirdi. Loyihalar hamdo‘stligi ko‘rinishida tashkil
etilgan yuqoridagidan boshqa konsorsium esa 2015 yilning dekabrida
Do'stlaringiz bilan baham: 
