Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

YouTube,  Facebook,  Google,  Wikipedia,  Wikileaks,  Amazon,  Alibaba  va 

boshqalar. G’oya juda ham oddiy – yangi progressiv imformatsion texnologiyalar 

biznes masalalarini hamda tijorat muammolarini hal qilib beradilar va information 

tizimlarning  har  bir  yangi  avlodi  bir  qancha  yangi  innovatsion  hizmatlarning 

vujudga 

kelishiga 

va  yanada  rivojlanishiga  sabab  bo’ladi. 

Yangi 

texnologiyalarning  barcha  sohalarga  kirib  kelishi  iqtisodiyotning  elektron 

ko’rinishga o’tishiga olib kelmoqda.  Natijada yangi elektron hizmat turlari paydo 

bo’ldi,  yangi  bozorlar  shakllandi  va  an’anaviy  biznes  modellar  elektron  shaklga 

transformatsiya  qilina  boshlandi.  Zamonaviy  raqamli  iqtisod  bir  qancha  atamalar 

bilan  nomlangan,  shu  jumladan,  e-economy,  digital  economy,  internet  economy, 

network  economy  va  virtual  economy.  Agarda  BCG  (The  Boston  Consulting 

Group)  ga  murojaat  qilsak,  raqamli  iqtisodiyotming  yana  bir  diqqatga  sazovor 

ta’rifini ko’rishimiz mumkin: “Iqtisodiy tizimning barcha ishtirokchilari - alohida 

insonlar,  firma  va  kompaniyalar  hamda  davlat  tomonidan  online  va  innovatsion 

raqamli 

texnologiyalarning 

keng 

miqyosda 

ishlatilishi 

iqtisodiyotni 

raqamlashtirish yoki raqamli elektron iqtisodiyot jarayonidir”.  

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

Xozirgi 

davrda 

ko’pchilik 

raqamli 

iqtisodiyotdagi 

bir 

qancha 

transformatsiyalarning,  shu  jumladan,  biznes  modellar,  yangi  bozorlar  hosil 

bo’lishi,  yangi  turdagi  hizmat  turlari  paydo  bo’lishining  guvohi  bo’lib  turibdi. 

Raqamli  iqtisodning  xarakterli  ko’rsatgichlari  sifatida  yangi  ishlab  chiqarish 

usullarini (pear-to pear production), ommaviy hamkorlikni, ommaning intellectual 

mulkka  egalik  qilishini,  iste’mol  modellaring  o’zgarishini  (sharing  economy)  va 

ochiq  mehnat  bozorini  keltirish  mumkin.  Ammo,  hozirgi  paytda  raqamli  iqtisod 

(internet-savdo,  internet-hizmatlar,  kontentlar,  elektron  to’lov  va  boshqalar)ning 

O’zbekiston Respublikasi yalpi milliy daromadidagi hissasi 1% ga ham bormaydi. 

Lekin  mamlakatimizning  rivojlanish  tendentsiyalari  shuni  ko’rsatadiki,  yuqorida 

ko’rsatilgan  bozorlar  kelajakda  tezlik  bilan  rivojlanib  ketadi.  Bundan  tashqari, 

to’rtinchi  sanoat  revolyutsiyasi  va  4.0  Industriya  texnologiyalari  bilan  bog’liq 

bo’lgan  texnologik  o’zgarishlar,  ya’ni,  ommaviy  robotlashtirish,  qo’shimcha  va 

virtual reallik texnologik platformalari hamda 3D-printerlar texnologiyalari ushbu 

jarayonni yanada tezlashtiradi.  Yuqorida  aytib  o’tilgan  4.0  Industriya  atamasi 

2011 yilda Gannover yarmarkasida iste’molga kirdi va uning ma’nosi qiymat hosil 

qilish  global  zanjirini  ko’rsatishdan  iborat.  “Aqlli  zavodlar”,  “aqlli 

texnologiyalar”  va  “aqlli  robotlar”  kabi  texnologiyalarining  jahon  bo’ylab 

tarqalishini amalga oshirgan holda, to’rtinchi sanoat revolyutsiyasi global darajada 

virtual va fizikaviy tizimlarning bir-biriga o’zaro ta’sirini amalga oshiradi. Bu esa 

o’z navbatida mahsulotlarning to’liq moslashuvchanligiga hamda yangi operatsion 

modellar  yaratilishiga  olib  keladi.  Demak,  4.0  Indistriya  –  mamlakat  va 

biznesning 

raqobatbardoshligini 

oshirishga 

mo’ljallangan, 

raqamli 

texnologiyalarning  jamiyat  hayotiga  kirib  kelishi  bilan  bog’langan  hamda  ishlab 

chiqarish  jarayonida  vujudga  keladigan  munosabatlarning  majmuidan  iborat. 

Bundan  kelib  chiqqan  holda  4.0  Industriyani  iqtisodiyot  barcha  tarmoqlarining 

raqamli  transformatsiyasi  deb  ham  tushunish  mumkin.  Shuning  uchun  ham 

kelajakda korporativ boshqaruvda bu holatlarni hisobga olish zamona talabi bo’lib 

qoldi. 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

 

Raqamli  iqtisod  va  4.0  Industriyaning  korporativ  miqyosdagi  joriy  qilinish 

yo’nalishlariga misol sifatida quyidagilarni ko’rsatishimiz mumkin: 

  Professional  hizmatlar  –  on-demand  professional  services  –  buxgalter 

hizmatlari, dizaynar hizmatlari, maslahatchilar, tarjimonlar va boshqalar. 

  Jamoaviy moliyalashtish – collaborative finance – kraudfunding (crowd-