Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

3.2. Kriptovalyutalar – raqamli iqtisodiyotning aktivi sifatida 

Yangi  raqamli  iqtisodiyotda  bir  qancha  turdagi  moliyaviy  aktivlar  bo’lib, 

ular  jumlasiga  kriptovalyutalar  ham  kiradi.  Hozirgi  paytda  turli  xil  kompaniyalar 

tomonidan ishlab chiqilgan mingdan ortiq kriptovalyutalar mavjud va ularning har 

bir  kriptoiqtisodiyot  sohasida  bir  qancha  muhim  funktsiyalarni  bajaradilar. 

Shulardan  biri  –  ICO  (Initial  coin  offering)  bo’lib,  uning  yordamida  biror  bir 

loyiha  uchun  jamoaviy  mablag’  yig’ish  jarayonini  uyushturish  mumkin.  Bunday 

usulda jamoaviy moliyaviy mablag’lar to’plash mexanizmining nomi kraudfunding 

usuli vositasida innovatsion moliyaviy mablag’lar topish deb ataladi. Bunday usul 

yordamida 

mablag’ 

to’plash 

uchun 

originalusultaklifetiladi:kriptovalyutadakafolatshartnomalari, 

ya’ni, 

blokcheyngaasoslanganommaviykraudfandingmodeliversiyasitashkil  qilinadi  – 

undatashkilotchilarqatnashchilarningpul 

o’tkazmalarikattaligi 

belgilangankattalikda 

bo’lishi  aniqlangach,  ular  investitsion  hamyonga 

oldindankelishibolinganmiqdordagipul  o’tkazmalari  o’tkazishadi.  Pul  mablag’lari 

o’tkazuvchilarni  «ovlash»  va  to‘plangan  mablarni  himoya  qilish  uchun  shartli 

depozit schetlar yaratish o‘rniga blokcheyn va u bilan bog‘liq dasturiy ta’minot bu 

ishni  avtomatik  ravishda  barchaga  ko’rinib  turgan  tarzda  bajaradi.  Maxsus 

ajratilgan  va  buzib  kirishdan  himoya  qilingan,  faqat  dasturiy  nazorat  ostida 

bo‘ladigan  elektron  hamyonda  zarur  miqdordagi  mablag‘lar  to‘plangach,  u 

tashkilotning  zaxira  qilingan  mablag‘lari  saqlanadigan  boshqa  hamyon  bilan 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

birlashtiradi.  Agar  maqsadli  investitsion  summani  to‘plashning  uddasidan 

chiqilmasa,  pul  mablag’lari  avtomatik  ravishda  ortga,  pul  hadya  qilganlarning 

elektron hamyonlariga qaytarib yuboriladi. Shunday qilib, mablag‘lar to‘plash, uni 

himoyalash,  saqlash  va  qaytarish  muammosi  hal  qilinadi.  Endi  raqamli 

texnologiyalar  yordamida  mulk  masalalarini  boshqarish  tizimini  yaratish 

muammosiga 

to’xtalamiz.Intellektual 

(smart) 

shartnomalarfaqat 

moliya 

sohasidaginaishlash  bilan  chegaralanmaydi.  Agar  ularni  intellektual  mulk  bilan 

birlashtiradigan  bo‘lsak  –  bunda  mulk  huquqi  hujjatlariva  egalik  qilishni 

tasdiqlaydigan  boshqahujjatlar  kompyuter  dasturlari  foydalanishi  uchun  raqamli 

shaklga  o‘tkaziladi  –  bu  moddiy  (masalan,  uy  yoki  avtomobil)  yoki  nomoddiy 

(masalan,  patentlar)  aktivlarga  mulkchilik  huquqini  avtomatik  ravishda 

o‘tkazishni  ta’minlaydi.  Xuddi  shu  tarzda  kompyuter  dasturimos  keluvchi 

shartnoma  shartlariga  rioya  qilinishi  tasdiqlangan  hollardagina  aktivlar 

almashinishga ruxsat berishi mumkin. Hozir kompaniyalar deyarli har bir elektron 

qurilma  yoki  tovar  birligiga  shtrixkodlar,  QR-kodlar,  mikrochiplar,  bluetooth-

uzatgichlarni  faollik  bilan  joriy  qilmoqdalar,  buning  natijasidaistalgan  moddiy 

boyliklarga  mulchilik  huquqini  aynan  shu  tarzda  berish  mumkin  bo‘lgan 

«buyumlar interneti» yaratiladi.Blockchain asosidagi yechimlarning keng tarqalishi 

texnik,  huquqiy,  moliyaviy  va  madaniy  xarakterdagi  katta  to‘siqlarga  duch 

kelmoqda.  Hozirgi  paytda  yuzlab  bunday  yechimlar  mavjud,  lekin  ularning 

ko‘pchiligi  oxirigacha  ishlab  chiqilmagan  va  qachonlardir  amalga  oshirilish 

imkoniyatiga  ega  bo‘lishi  ehtimoli  ancha  past  hisoblanadi.  Biroqularga  katta 

energiya va innovatsion intellektual salohiyati sarflangan bo‘lib, bu bir qator jiddiy 

loyihalar  va  startaplar  yaratishda  namoyon  bo‘ldi.Bunday  loyihalarning  birinchisi 

2012 yilning ikkinchi yarmida ishga tushirilganColoredCoinstizimi bo‘ldi. Undan 

maqsadodamlarga  moliyaviy  aktivlar  va  an’anaviy  valyutani  bevosita  bitkoin 

blokcheyni  orqali  almashinish  imkoniyatini  taqdim  etishdan  iborat  bo‘lgan  (bu 

tizim  orqali  ikki  kishi,  masalan,  yevroni  oltinga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  almashtirish 

haqida  shartnoma  tuzishi  mumkin).  Shundan  boshlabmazkur  maydondako‘plab 

aynan  shunday  xarakterli  loyihalar  paydo  bo‘ldi,  jumladan,Next,  Ripple, 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva