ko’ra, xozirgi paytda internetda 900 ga yaqin raqamli kriptovalyutalar mavjud. Bu
bozorda yangi ishtirokchilar deyarli har kuni paydo bo’layaptilar va ularning
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
barchasi ham yaxshi o’ylab tuzilgan bizner-rejaga ega yoki ular firibgar emas deb
aniq aytib bo’lmaydi. Ularning bankrot bo’lishi butun kriptografiya bozorining
tushkunlikka uchrashiga olib kelishi mumkin. Ya’ni, sun’iy kriptovalyutalarning
inqirozi o’z ortidan bitkoin, laytkoin va efiriumlarning ham inqiroziga sabab
bo’lishi mumkin. Lekin shuni ham aytish kerakki, kriptovalyutalar uchun yana
katta bir havf davlat tomonidan ham kelishi mumkin va muqarrar. Moliyaviy
analitik Djeyms Daymonning aytishicha, “
Valyuta bu davlat tomonidan birinchi
navbatda yaratiladigan narsadir. Davlat esa valyuta aylanishini markaziy bank
yordamida nazorat qiladi. Undan tashqari, davlat kim valyutaga egalik qilayapti,
u qaerda turibdi va nimalarga sarf qilinishini bilishni istaydi
.
Xuddi shuning
uchun ham Xitoy kriptovalyuta birjalarini yopayapti. Kriptovalyutalar qanchalik
ko’p bo’lsa, davlat shunchalik faolroq uni nazorat qilishni xoxlaydi. Xozircha
kriptovalyutalar yangilik bo’lgani uchun davlat undan foydalanishga chidab
turibdi, ammo undan biror kimsa yoki tashkilot zarar ko’rgani aniqlansa yoki
kimdir undan noqonuniy amallar uchun foydalansa, davlat shu zahoti uni yopib
qo’yadi
”. Masalan, 2015 yilda Rossiya moliya vazirligi “
pul surrogati
”
chiqarganlar va uni sotishga uringanlarni yetti yilgacha qamoq jazosi bilan
jazolashni taklif qildi. Pul surrogati termini kriptovalyutalarga ham tegishlidir.
Quyida mamlakatlar miqyosida bitkoin tizimi elementlari (tarmoq
ishtirokchilari) soni keltirilgan (2017 yil sentyabr xolati)
1. AQSH
2567
(27,58%)
2. Germaniya
1688
(18,13%)
3. Frantsiya
657 (7,06%)
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
4. Xitoy
558 (5,99%)
5. Niderlandiya
445 (4,78%)
6. Kanada
378 (4,06%)
7. Noma’lum mamlakatlarda
332 (3,57%)
8. Angliya
322 (3,46%)
9. Rossiya
305 (3,28%)
10. Singapur
210 (2,26%)
Bular bitnodesning 14 sentyabr 2017 yilgi ma’lumotlari edi.
Rossiya davlat banki kriptovalyutalarni raqamli mahsulot deb tan olgan
xolda uni ham soliqqa tortish kerakligini bildirdi. Ammo kriptovalyutalar oltin
zahiralari bilan ta’minlanmaganligi tufayli, ularni ko’plab miqyosda chiqarish
valyuta bozoriga parokandalik olib kelishi mumkin. Insonlar pul o’rniga
kriptovalyutyalarni ommaviy ishlata boshlashsa, u asta-sekin pulnini o’rnini
egallab olishi mumkin. Rossiyadagi va dunyoning bir qancha mamlakatlaridagi
huquq-tartibot organlari ko’pchilik kriptovalyuta birjalariga internet orqali kirishni
yopib qo’yayaptilar – ularning fikrlaricha, raqamli valyutalarning anonimlilik
xususiyati tufayli “
kriptovalyutalar narkotik moddalar, qurol-yaroq, qalbaki
xujjatlar savdosida va boshqa turdagi noqonuniy jinoyat ishlarida qo’llanilishi
mumkin
”. Ya’ni, nazorat qilib bo’lmaydigan trahschegaraviy kriptooperatsiyalar
terrorizmni moliyalashtirish uchun hizmat qiladi. Ammo, kriptovalyutalar to’liq
anonym emasligi g’arb davlatlaridagi politsiya hizmatlari va maxsus hizmatlar
amaliyotidan allaqachon ma’lum bo’lgan, chuni ular bitkoin-hamyonlar egalarini
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
mahsus dasturiy ta’minot yordamida bemalol aniqlay oladilar. Masalan, 2017 yil
boshida Daniya politsiyasi internet orqali narkotik moddalar zakaz qilgan va unga
bitkoinlar yordamida pul to’lagan shaxsni aniqladi. Uning qancha pulga narkotik
moddalar zakaz qilganini aniqlagan xolda bu shaxsni sakkiz yilga qamoq jazosiga
xukm qilindi (
Berlingske nashriyotidan
). Bu operatsiyani amalga oshirish uchun
Chainanalysis
deb nomlangan amerika kompaniyasining shu nomdagi analitik
dasturidan foydalanildi. Ushbu dasturni Daniyalik Yan Moller ishlab chiqqanligi
aniqlandi. Lekin bu huquq-tartibot organlari tomonidan bitkoin-hamyonning egasi
aniqlangan (
deanonimizatsiya
) birinchi xodisa emas. Shuni ham ta’kidlash kerakki,
bitkoin yaratuvchining kimligi xaligacha ma’lum emas, bu esa bundan eng avval
kim foyda olgan va uning (
yoki ularning
) maqsadlari nima bo’lganini aniqlashga
imkon bermaydi. Xuddi shuning uchun ham
Do'stlaringiz bilan baham: 
