Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Ikkinchi  qadam

:  Bozorda  bitkoin  sotuvchilari  tomonidan  taklif  qilinayotgan 

bitkoinlarning narxlari bo’lgan talablar kitobi (“

kotirovka

”) ni ko’rib chiqish; 



 

Uchinchi  qadam

:  Endi  bitkoinlar  sotib  olish  uchun  talabingizni  chegaraviy 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

narxini  ko’rsatgan  holda  kerakli  joyga  joylashtiring.  Agarda  sizning 

chegaraviy narxingiz bozor narxidan past bo’lsa, sizga ushbu narxda bitkoin 

sotadigan  sotuvchi  topilmaguncha  talabingiz  bajarilmaydi.  Qachonki  sizning 

ko’rsatgan  narxingizga  bitkoin  sotishga  kimdir  rozi  bo’lsagina,  siz  bitkoin 

egasi bo’lasiz”. 

Bitkoin  sotib  olish  uchun  valyuta  almashinuv  punktlaridan  tashqari,  yana  bir 

qancha imkoniyatlar ham mavjud, shu jumladan, deponirlaydigan platformalar, bir 

tomonlama  savdo  shahobchalari  va  avtomatlardagi  almashinuv  punktlri.Nazariy 

jihatdan bitkoinlarni mayning yordamida ham olish mumkin. Ammo bu usul uchun 

komp’yuterga kerakli bo’lgan dasturiy ta’minotni o’rnatish kerak bo’ladi. Bunday 

dasturiy ta’minot tekin bo’ladi, lekin oddiy inson uchun bir qancha qiyinchiliklar 

mavjud,  chunki  bu  dasturiy  ta’minotni  o’rganish,  o’zlashtirish  hamda  quvvatli 

komp’yuter sotib olish kerak bo’ladi. Shuning uchun bitkoinga ega bo’lishning eng 

oddiy usuli yuqorida tavsif etilganidir, desak ham bo’laveradi. Har bir tranzaktsiya 

qonuniy  bo’lishi  uchun  unga  kriptografik  usulda  imzo  qo’yilgan  bo’lishi  kerak. 

Bunday  imzo  asimmetrik  shifrlash  usuli  yordamida  yoki  ikkita  (

ochiq  va  yopiq

) 

kalitli  shifrlash  usulida  qo’yilishi  mumkin.  Har  bir  tranzaktsiya  kirishda  oldingi 

tranzaktsiyaga  ilova  oladi  va  bu  ilova  ushbu  amaldagi  vositalar  real  mavjud 

ekanligini  tasdiqlaydi.  Chiqishda  esa  tranzaktsiya  ularga  mos  bo’lgan  summalar 

ko’rsatilgan  bir  yoki  bir  nechta  bitkoin  adreslarni  chiqaradi.  Istalgan 

tranzaktsiyaning  kirish  va  chiqishlari  doimo  balanslangan  bo’ladi.  Shunga  ham 

qaramay,  bu  yangi  tranzaktsiyaning  ko’rsatgichlari  darhol  yetarli  deb 

hisoblanmaydi,  chunki  u  avval  tranzaktsiyalar  bloklaridan  iborat  bo’lgan  amallar 

(

bloklar

)  reestriga  kiritilishi  kerak  bo’ladi.  Kodlashtirilmagan  holda  uzatilgan 

tranzaktsiyalar ham  amalni  aniqlashtiradigan  imzolar  (

vizalar

) yordamida  haqiqiy 

deb topilishlari mumkin bo’ladi. Xozirgi davrda bunday amallarning soni borgan 

sari  ortib  borayapti.  Shuni  ham  aytish  kerakki,  bir  soniyada  amalga  oshiriladigan 

tranzaktsiyalar  soni  bo’yicha  bitkoin  blokcheynining  samaradorligi  boshqa  to’lov 

tizimlariga  qaraganda  juda  ham  past.  Chunki  u  bir  sekundda  eng  ko’pi  bilan 

yettitagina  tranzaktsiyani  qayta  ishlay  oladi. 

Visa

  to’lov  tizimining  maksimal 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

quvvati  esa  bir  sekundda  56  ming  tranzaktsiyadir.  Bitkoinning  blokcheyni  bank 

muassasalaridan  printsipial  jihatdan  farq  qiladi.  Blokcheyn  har  bir  amalning  izini 

saqlab turadi, ammo unda foydalanuvchilarning hisob raqamlari balansi bo’lmaydi. 

Demak,  agarda  hamyon  adresi  raqamini  yo’qotib  qo’ysangiz,  hisob  raqamingizni 

tiklashning imkoni bo’lmaydi. Foydalanuvchilar ikkita kalit bilan bog’liq bo’lgan 

adresli  hamyonga  ega  bo’ladilar.  Kalitlar  esa  asimmetrik  shifrlash  tizimi 

yordamida  ochiq  va  yopiq  kalitlar  vositasida  ishlaydilar.  Yopiq  kalit  hamyonda 

saqlanadi, ochiq kalit esa blokcheynga yozib qo’yiladi va demak uni hech qachon 

bilib  bo’lmaydi.  Shuning  uchun  ham  huddi  real  hayotdagi  kabi,  hamyoningizni 

zinhor yo’qotib qo’ymang. Agarda yopiq kalitingizni yo’qotib qo’ysangiz, u bilan 

bog’liq  bo’lgan  bitkoinlarni  ham  yo’qotasiz.  Bunday  hodisa  angliyalik  Djeyms 

Hovell bilan 2009 yilda ro’y bergan. U shu yili 7500 ta bitkoin sotib olgan, ammo 

adres  saqlangan  diskni  ishga  yaroqsiz  qilib  qo’ygan  va  bu  uning  hozirgi  payt 

hisobidan katta pullarni yo’qotishiga olib kelgan. Bitkoinning joriy narxi iqtisodiy 

jarayonlarga  va  valyuta  bozori  xolatiga  bog’liq.  Bu  masalada  ham