Toshkent moliya instituti "pensiya ishi" kafedrasi "ijtimoiy ta

2.3.
 
Ijtimoiy  ta’minotning  huquqiy  asoslari.  O’zbekiston  Respublikasi 
Konstitutsiyasi – fuqarolar ijtimoiy ta’minotining qonuniy kafolati sifatida
 
 
2001-2009-yillar  davomida  Mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  vazirligi 
mamlakatda aholining zaif qatlamlarini ijtimoiy muhofaza qilish va ijtimoiy ta’minot masalalari 
bo‘yicha  davlat  siyosatini  amalga  oshiruvchi  organ  sifatida  faoliyat  qilib  keldi.  Ma’lumki, 
O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2009  yil  30  dekabrdagi  “Fuqarolarning  pensiya 
ta’minoti tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-4161-sonli Farmoni 
bilan “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga 
muvofiq  hamda  pensiya  ta’minoti  tizimining  tashkiliy  tuzilmasini  yanada  takomillashtirish, 
pensiyalar  va  ijtimoiy  nafaqalarni  budjetdan  tashqari  Pensiya  jamg‘armasidan  o‘z  vaqtida 
moliyalashtirish  hamda  ularni  to‘liq  hajmda  to‘lash,  shuningdek  respublika  fuqarolarining 
pensiya  ta’minotiga  yo‘naltiriladigan  mablag‘lardan  maqsadli  foydalanilishi  ustidan  nazoratni 
kuchaytirish maqsadida  O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi  huzurida budjetdan tashqari 
Pensiya  jamg‘armasi  va  uning  hududiy  bo‘linmalari  tashkil  etildi.  Fuqarolarning  pensiya 
ta’minoti bilan bog‘liq vakolatlar Byudjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasiga o‘tishi munosabati 
bilan  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2009  yil  30  dekabrdagi  “O‘zbekiston 
Respublikasi  mehnat  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  vazirligi  tuzilmasini  takomillashtirish 
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-1251-sonli Qarori bilan Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza 
qilish vazirligining vazifalari aniqlashtirildi:  
-
 
ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanishning  uzoq  muddatli  ustuvorliklarini  hisobga  olgan  holda 
mehnat,  aholining  bandligi  va  ijtimoiy  muhofazasi  sohasidagi  qonun  hujjatlarini 
takomillashtirish bo‘yicha takliflarni ishlab chiqish; 
-
 
mehnat  bozorini rivojlantirish va boshqarish, aholining bandligini, shu jumladan xorijda 
ishlashini  ta’minlash,  demografik  omillar  va  iqtisodiyotni  rivojlantirish  istiqbollarini  hisobga 
olgan  holda  ish  bilan  ta’minlashning  ilg‘or  shakllarini  joriy  etish  bo‘yicha  samarali  chora-
tadbirlarni tayyorlash va amalga oshirish; 
-
 
band  bo‘lmagan  aholi  va  ishsizlarga,  birinchi  navbatda  yoshlarga,  ayollarga, 
imkoniyatlari  cheklangan  shaxslarga  professional  qayta  tayyorlash  va  ish  bilan  ta’minlash 

---

bo‘yicha,  shuningdek  ishsizlarni  moddiy  qo‘llab-quvvatlash  bo‘yicha  sifatli  xizmatlar 
ko‘rsatishni tashkil etish; 
-
 
yolg‘iz  qariyalar,  nogironlar,  kam  ta’minlangan  oilalar  va  aholining  boshqa  zaif 
toifalarini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  bo‘yicha  amaliy  va  manzilli  chora-tadbirlar  amalga 
oshirilishini  ta’minlash,  ijtimoiy  xizmat  ko‘rsatish  mexanizmlarini  takomillashtirish,  tibbiy-
ijtimoiy muassasalarning moddiy bazasini mustahkamlash; 
-
 
mehnat,  bandlik  va  aholini  ijtimoiy  muhofaza  qilish  sohasidagi  qonun  hujjatlari 
talablariga  rioya  etilishi  ustidan  nazoratni,  mehnat  munosabatlari,  mehnatni  moddiy 
rag‘batlantirish va muhofaza qilish  mexanizmlarini  takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlarni 
amalga oshirish. 
Ekspertlarning bahosiga ko‘ra, jahonda taxminan 650 million nafar odam nogiron, bu esa 
butun  dunyodagi  mamlakatlar  aholisining  umumiy  sonining  10  foizga  yaqinini  tashkil  qiladi
1
. 
Ularning  80  foizdan  ko‘prog‘i  ishsizlar,  vaholanki,  470  millionga  yaqini  mehnatga  layoqat 
yoshida  va  oddiy  ishlab  chiqarish  sharoitlarida  yoki  ixtisoslashgan  korxonalarda  mehnat  qilish 
imkoniyatiga ega
2
.  
Statistik  ma’lumotlar  tahlilini  ko‘rsatishicha,  O‘zbekiston  Respublikasida  780  mingdan 
ortiq nogironligi bo‘lgan odamlar istiqomat qiladi. Ulardan I-guruh nogironlari 8,5 foiz, II-guruh 
nogironlari 71 foiz va III-guruh nogironlari 20,5 foizni tashkil qiladi. Ular orasida 16 yoshgacha 
bo‘lgan  bolalar  97  ming  nafarni  tashkil  qiladi.  Ishlaydiganlar  soni  34  ming  nafarga  yaqindan 
iborat (16 yoshdan katta bo‘lgan nogironligi bor odamlar umumiy sonining besh foizga yaqini). 
Shu  bilan  birga,  nogironlikning  eng  og‘ir  ko‘rinishi  bo‘lgan  odamlar  (I-guruh  nogironlari)  3,5 
foizni,  o‘rtacha  og‘irlikdagi  hayot  faoliyatida  buzilish  bo‘lganlar  (II-guruh  nogironlari)  55,8 
foizni  va  unchalik  katta  bo‘lmagan  buzilishlilar  soni  (III-guruh  nogironlari)  40,7  foizni  tashkil 
qiladi
3
. Shu asnoda, nogironligi bo‘lgan odamlarni ijtimoiy ta’minlash, ularni ishga joylashtirish, 
ijtimoiy jihatdan muhofaza qilish dolzarb bo‘lib qolmoqda. 
Nogironlar sonining ko‘payishini oldini olish choralari ichida nogiron bolalar tug‘ilishini 
nazorat qilish chora-tadbirlari alohida o‘rin egallaydi. Prezidentimiz bu haqda “Mamlakatimizda 
nogiron  bolalar  tug‘ilishining  oldini  olishdek  oliyjanob  maqsadni  amalga  oshirishda 
respublikamizning  barcha  hududlarida  faoliyat  ko‘rsatayotgan,  nufuzi  va  samarasi  tobora  ortib 
borayotgan  skrining  markazlarining  rolini  alohida  ta’kidlashni  xohlardim.  Bugungi  kunda  ana 
shunday  o‘ta  muhim  muammoni  echishda  bu  markazlar  tomonidan  20  mingdan  ortiq  nuqsonli 
bola tug‘ilishining oldi olingan”
4
, deb ta’kidlagan edilar. 
Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, bugungi kunda mamlakatimizda aholining ijtimoiy 
ta’minotini  yaxshilash,  ijtimoiy  xizmatlar  sifatini  oshirish,  ijtimoiy  yordamning  aniq  manzilli 
bo‘lishini  ta’minlash,  ijtimoiy  ta’minot  borasida  xalqaro  hamkorlikni  yo‘lga  qo‘yish  va 
mustahkamlash kabi o‘ta muhim tadbirlarning huquqiy, tashkiliy, iqtisodiy va moliyaviy asoslari 
yaratilgan va jamiyat  oldida turgan ijtimoiy ustuvorliklardan kelib  chiqqan holda takomillashib 
bormoqda.