Toshkent moliya instituti "pensiya ishi" kafedrasi "davlat xaridi"

2. Davlat xaridi tizimida korruptsiyaga qarshi kurashishni takomillashtirish 
Shuni ta’kidlash lozimki, yuqorida sanab o’tilgan usullarni amaliyotda qo’llash 
har  bir  usulning  xususiyatidan  kelib  chiqib  chegaralangan  va  davlat  tomonidan 
qo’shimcha moliyaviy resurslar ajratilishini talab etadi. Masalan: 
1.Psixiologik usullarning qo’llash samarasi quyidagilar bilan tavsiflanadi: 

 
ushbu yo’nalishga jalb etiladigan mutaxassisning kvalifikatsiya darajasi: suhbat 
olib  borish  mahorati,  nomzodlarni  psixiologik  testdan  o’tkazish,  nomzodlar  va 
xodimlar haqida shaxsiy ma’lumot to’plash va uni tahlil etish, maxsus asboblardan 
foydalanish (poligraf, suhbat va yozishmalarni nazorat etish va boshqalar); 

 
baholash  va  xulosa  berishning  sub’ektivligi:  xodimni  yoki  ma’lum  vaziyatni 
baholash,  chora-tadbirlar  ishlab  chiqishda  ushbu  sohada  ekspert  sanalgan 
mutaxasisning  xulosasi  katta  rol  o’ynaydi.  Shuning  uchun  xato  qilish  (yoki  bilib 
turib) ehtimoli mavjud; 

---


 
xaridni  amalga  oshiruvchi  bo’linma  xodimlariga(shuningdek,  vijdonan  faoliyat 
yuritadigan xodimlarga ham) ushbu usullarning qo’llanilishi, ularning huquqlarini 
chegaralashi mumkinligi bilan yoqmasligi mumkin. 
2.Texnik  usullarni  qo’llashning  chegaralanganligi,  sotib  olinadigan  tovar  va 
xizmatlarning  xususiyati  va  potentsial  mol  etkazib  beruvchilarda  texnik 
vositalarning qanchalik keng tarqalganligi bilan tavsiflanadi: 

 
birjadagi  standartlashgan  va  o’lchash  oson  bo’lgan  tovarlar  hamda  xizmatlarga 
(masalan,  neft  mahsulotlari,  ko’mir,  don,  metall  va  boshqalar)  nisbatan  qo’llash 
oson va samaralidir; 

 
ushbu  usulni  o’ziga  xos  xususiyatga  ega  bo’lgan    aniq  o’lchamlarga  ega 
bo’lmagan  tovarlar  va  xizmatlar  uchun  qo’llab  bo’lmaydi.  Bunday    holatlarda, 
iste’molchi  va  sotuvchi  tovar  hamda  xizmatlarning  texnik  xususiyatlarini  o’zaro 
kelishib,  aniqlashtirib  olishlari  lozim  bo’ladi.  Misol  tariqasida  loyihalashtirish, 
maslahat va qidiruv ishlari kabilarni keltirish mumkin. 
3.Tartibga  solish  usullarining  qo’llanilishi  samaraliligiga    faqatgina  tartibga 
solishni to’la va aniq bajargandagina erishish mumkin. Shunday qilib, ushbu usul 
zaruriy  qoida  va  jarayonlar  ustidan  nazorat  mexanizmlarining  samarali 
o’rnatilishiga to’g’ridan-to’g’ri bog’liq. 
4.Agar  “jazodan  qochib  qutulib  bo’lmaslik”  mexanizmlari  etishmasa,  jazo  chora-
tadbirlarini  qo’llashning  amaliylik  va  biror  natija  berishi  unchalik  ham  katta 
bo’lmaydi. 
Davlat  xaridi  jarayonlarida  korruptsiya  darajasini  pasaytirishga  faqatgina 
kompleks  yondoshuv,  ya’ni    xaridning    barcha  bosqichlarida  uning  barcha 
usullaridan  balanslashgan  holda  foydalanish  orqali  erishish  mumkin.  Alohida 
olingan  usullar  yoki  sohalar  bilan  chegaralanib  qolish  orqali  faqatgina  qisqa 
muddatli  natijalarga  erishish  mumkin.  Ammo,  ma’lum  vaqt  o’tgandan  so’ng, 
noqonuniy  daromad  topishning  ko’rinishi  va  mexanizmi  o’zgaradi  va  nazorat 
qamrab olmagan sohalarga o’tadi.  Natijada, korruptsiya natijasida yo’qotiladigan 
zararlar oldingi miqyosiga chiqib oladi va hatto uning ko’lami  yanada kengayishi 
ham mumkin. 
Nazorat  uchun savollar