Toshkent moliya instituti moliya va moliyaviy texnologiyalar yo`nalishi smmt-80 guruh talabasi Ibragimov Mirjalol Islom o`g`li

 
7.Nomoddiy aktivlar hisobining vazifalari, ularni turkumlash va 
baholash
O‘zbekiston Respublikasining negizida mulkning davlat shakli
bo‘lgan rejali iqtisodiyotdan xo‘jalik yuritishning bozor modeliga o‘tish 
jarayonida yangi mulk shakllg jumladan xususiy mulkning paydo bo‘lishi sababli
buxgalteriya hisobi tizimida ham o‘zgarishlar qilish zaruriyati tugildi. 
Hisobining har bir bo‘limi va analitik uslublarning ko‘pchiligi amalda 
nazar uslubiy yondoshishni va asoslashni talab qiladi. Lekin buxgalteriya 
hisobining nazariy asoslari, ularning mohiyati va maksa o‘zgarmasdan qoldi. 
Moliyaviy hisobotlarning elementlari bo‘lgan aktiv va passivlarnn yangi 
kurinishlari, ularni baholash uslublari, moliyaviy natijalarni hisob-kitob kilish va 
harajatlarni hisobga olish yullari, axborotlarni turkumlarga ajratuvchi 
hisobvaraqlar rejasining yangi ko‘rinishi o‘z ifodasini topdi. Nomoddiy yoki
«yashirin» aktivlar tarkibiga jismoniy, oshkora shakliga et bulmagan, lekin 
xo‘jalik yurituvchi subyektga daromad keltiruvchi mablag‘lar kiritilad} 
Nomoddiy aktivlar hisobi buxgalteriya hisobi hisobvaraqlar rejasi, «Buxgalteriya 
hisob to‘g‘risida»gi Ko‘onun va buxgalteriya hisobi milliy standartlarida, 
xususan, «Nomodiy aktivlar» hamda «Ilmiy tadkikot va tajriba-
konstruktorlik ishlab chiqarish; harajatlar» deb nomlangan 7- va 11 -sonli 
buxgalteriya hisobining milliy standartlarida bayon etiladi. «Nomoddiy aktivlar» 
nomli 7-son BHMSga muvofiq 
nomoddiy aktivlar 
moddiy-ashyoviy 
mazmunga ega bulmagan, xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan xujalik 
faoliyatida foydalanish maqsadida nazorat qilinadigan, shuningdek Uzoq vaqt (bir 
yildan ko‘p) ishlatish uchun mo‘ljallangan mol-mulk obyektlari. 

---

Nomoddiy aktivlar tarkibiga jismoniy, oshkora (ko‘rinib turadigan) shaklga 
ega bulmagan. lekin korxonaga daromad keltiradigan vositalar kiradi. Umumiy 
tarzda nomoddiy aktivlar deganda sanoat va akliy mulk obyektlarining qiymati. 
mulk huquqi obyekti sifatida tan olinadigan boshqa shunga o‘xshash mulkiy 
shuningdek Uzoq muddatli chiqimlar tushuniladi. 
Nomoddiy aktivlar ta’rifi aktivdan xo‘jalik faoliyatida foydalanilishi va 
jismoniy mohiyatga ega bo‘lmasligi (pul emasligi)ni taqozo qiladi. Aktivlarni 
yuridik huquqlar, shu jumladan, mulk huquqi tarzida bo‘lgan va ulardan Uzoq 
muddat davomida foydalanish mumkin bo‘lgan holda jismoniy ko‘rinishga ega 
bulmagan aktivlar nomoddiy aktivlar ta’rifiga javob beradi. Aktivning yuridik 
huquqini belgilaydigan shartnoma ushbu huquq bilan ifodalash yuli bilan 
belgilanishi mumkin emas. Bunday aktivlar muhim ekanligini belgilash uchun 
xo‘jalik yurituvchi subyektga ushbu aktivdan qanday foydalar olinishini aniqlash 
imkonini beradigan bir kator omillarni hisobga olish lozim. 
Xo‘jalik yurituvchi subyekt xo‘jalik faoliyati jarayonida nomoddiy 
aktivlarni harid qilish, rivojlantirish va ko‘paytirish bo‘yicha majburiyatlar oladi. 
Korxonaning nomoddiy aktivlari tarkibida patentlar, litsenziyalar, akdiy mulk va 
savdo markalari aks ettiriladi. Tanxo huquqlar, kompyuter dasturlarini ta’minlash, 
mualliflik huquqlari, mijozlarning ruyxatlari, litsenziyalar, marketing huquqlari, 
import kvotalari, tashkiliy harajatlar (yangi xo‘jalik yurituvchi subyektni barpo 
etish harajatlari ya’ni boshlash harajatlari). nou-xau, bozor to‘g‘risidagi bilim, 
texnik kunikmalar va boshqalar amaliyotda uchhaydigan nomoddiy aktivga oddiy 
misollar bo‘ladi. 
Buxgalteriya hisobida nomoddiy aktivlarni hisobga olishning vazifalari 
quyidagilardan iborat: 
Nomoddiy aktivlarni boshqa aktivlardan ajratilgan holda guruhlarga bulib, 
ularni hisobgaolishni tashkil qilish; 
Nomoddiy aktivlarni joriy hisobda va buxgalteriya balansida tegishli 
andozalarga doir me’yoriy hujjatlarga asosan to‘g‘ri va o‘z vaqtida baholash; 
Korxonaga mavjud va kamyob tushgan nomoddiy aktivlar bo‘yicha
buxgalteriya hisobi ozalariga va me’yoriy hujjatlarga asosan amortizatsiya 
hisoblash; 
Mavjud nomoddiy aktivlardan zarur joyda tadbirkorlik va ishbilarmonlik 
bilan samarali foydalanishni tashkil qilish; 
Eskirgan, xo‘jalik uchun oshikcha bo‘lgan nomoddiy aktivlarni o‘z 
vaqtida hisobdan chiqarishni ta’minlash; 
Hisobdan chiqarilgan nomoddiy aktivlar bo‘yicha moliyaviy natijalarni 
to‘g‘ri va o‘z vaqtida aniqlash. 
Buxgalteriya hisobida nomoddiy aktivlarni hisobga olishni
soddalashtirish maqsadida ularni turkumlab olish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
Amaliyotda nomoddiy aktivlarning quyidagi turlari mavjud: