Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

 
10.2. Byudjet xarajatlarining tarkibi va tuzilishi
 
Iqtisodiy mazmun-mohiyatiga ko„ra, b
yudjet xarajatlari joriy va kapital 
xarajatlarga bo‗linadi.
Davlat byudjetining joriy xarajatlari 
markaziy va mahalliy davlat 
hokimiyati organlarining, mahalliy o‗z-o‗zini boshqarish organlarining, byudjet 
tashkilotlari va byudjetdan mablag‗ oluvchi yuridik shaxslarning joriy faoliyatini 
ta‘minlash uchun, shuningdek, davlat tomonidan byudjet tizimi byudjetlariga va 
iqtisodiyotning ayrim tarmoqlariga dotatsiya, subventsiya va subsidiya shaklidagi 
moliyaviy yordam ko‗rsatish uchun ajratiladigan pul mablag‗laridir.
Davlat byudjetining kapital xarajatlari – 
byudjet xarajatlarining innovatsiya 
va investitsiya faoliyatini mablag‗ bilan ta‘minlash maqsadlariga yo‗naltirilgan pul 
mablag‗lari bo‗lib, ular tarkibiga Davlat investitsiya dasturiga kiritilgan 

---

106 
investitsiya loyihalari bo‗yicha yangi qurilish, kapital rekonstruktsiya va kapital 
ta‘mirlash maqsadlari uchun ishlab turgan yoki yangidan parpo qilinadigan 
korxonalar, tashkilotlar va muassasalarga, shuningdek, alohida tadbirlarga 
ajratiladigan moliyaviy mablag‗lar kiradi.
Funksional tayinlanishiga (vazifa jihatidan) ko„ra
davlat byudjeti xarajatlari 
quyidagi guruhlar bo‗yicha rejalashtiriladi va moliyalashtiriladi (ularning tarkibi 
O‘zbekiston Respublikasi Byudjet kodeksining 69-moddasi bilan belgilab 
qo‗yilgan): 
1.
Ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‗llab-quvvatlash xarajatlari. 
2.
Nodavlat notijorat tashkilotlarini va fuqarolik jamiyatining boshqa 
institutlarini davlat tomonidan qo‗llab-quvvatlash xarajatlari. 
3.
Iqtisodiyot xarajatlari. 
4.
Markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish xarajatlari. 
5.
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarini, adliya va prokuratura 
organlarini saqlab turish xarajatlari. 
6.
Sudlarni saqlab turish xarajatlari. 
7.
Fuqarolarning o‗zini o‗zi boshqarish organlarini saqlab turish xarajatlari. 
8.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining, Qoraqalpog‗iston 
Respublikasi respublika byudjetining, viloyatlar viloyat byudjetlarining va 
Toshkent shahri shahar byudjetining tumanlar va shaharlar byudjetlarining zaxira 
jamg‗armalari. 
9.
Boshqa xarajatlar. 
Sanab o‗tilgan har bir guruh xarajatlar, o‗z navbatida, 
mahkamaviy va 
maqsadli belgisiga ko„ra
guruhlanadi. Mahkamaviy belgisiga ko‗ra xarajatlar 
byudjet mablag‗larini oluvchi vazirlik, davlat qo‗mitasi yoki boshqa davlat 
boshqaruv organining xarajatlariga bo‗linadi. Xarajatlar tarkibini ushbu belgiga 
ko‗ra tahlil qilishda ularning qaysi tarmoq va sohalarga yo‗naltirilayotgani haqida 
xulosa qilish mumkin bo‗ladi. Masalan, davlat byudjetidan funksional 
tayinlanishiga ko‗ra ta‘lim sohasiga ajratilgan pul mablag‗lari Oliy va o‗rta maxsus 
ta‘lim vazirligi, Xalq ta‘limi vazirligi, Maktabgacha ta‘lim vazirligi kabi 
mahkamalar tomonidan tasarruf etiladi. O‘z navbatida, har bir vazirlik, davlat 
qo‗mitasi, idorasi yoki alohida byudjet tashkilotiga ajratilgan byudjet mablag‗lari 
maqsadli belgisiga ko‗ra xarajatlarning aniq turlari bo‗yicha aniqlashtiriladi/ 
Masalan, byudjet tashkilotiga ajratilgan byudjet mablag‗lari ish haqi, kommunal 
xizmatlar haqini to‗lash, joriy ta‘mirlash, asbob-uskunalar va jihozlar, oziq-ovqat, 
dori-darmon sotib olish kabi xarajat turlari (muassasaning xarajatlar smetasiga 
kiritilgan xarajatlar turlari) bo‗yicha rejalashtiriladi va moliyalashtiriladi. 
Hududiy belgisiga ko„ra 
byudjet xarajatlari umumdavlat xarajatlariga va 
mahalliy hokimiyat organlarining xarajatlariga bo‗linadi. Umumdavlat xarajatlari 
odatda davlat byudjetining respublika byudjetidan amalga oshiriladi va davlat 
ahamiyatidagi tadbirlarni moliyalashtirishga safarbar etiladi. Mahalliy hokimiyat 
organlari esa hududiy va mahalliy ehtiyojlardan kelib chiqib, byudjet xarajatlarini 
Qoraqalpog‗iston Respublikasi byudjeti, Toshkent shahar va viloyatlar byudjetlari, 
shuningdek, shahar/tuman byudjetlari mablag‗laridan amalga oshiradilar. 

---

107 
Umuman olganda, mamlakat miqyosida davlat byudjeti xarajatlari davlat 
tomonidan olib borilayotgan islohotlarning tom ma‘nodagi ifodasini o‗zida aks 
ettiradi. Buni quyidagi ma‘lumotlardan ko‗rish mumkin.