Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod

                                           

12

 Norqobilov S., Shomurodov R. Pul muomalasini tartibga solishning nazariy asoslari//Bozor, pul va kredit, 11-son, 

2001 yil. –B. 27.  

---

16 

 

yuzaga keladi.  

Umuman,  XX  asrning  70-yillarida  keynschilar  maktabining  inqirozi 

kuzatildi.  Iqtisodiy  fanda  neoklasssik  yo’nalish,  shu  jumladan,  uning  zamonaviy 

shakli  -  monetarizm  yetakchi  o’ringa  chiqdi.  Ma’lumki,  monetarizm  iqtisodiyotni 

monetar  siyosat  vositalari  orqali  va  baholar  yordamida  tartibga  solishga  ustuvor 

darajada  ahamiyat  beradigan,  muvozanatlashgan  tizim  sifatida  qaraydigan 

nazariyadir.  

Ma’lumki,  o’tgan  XX  asrning  70-yillariga  kelib,  rivojlangan  davlatlarning 

iqtisodiyotida  shunday  holatlar  yuzaga  keldiki,  bu  holatlarning  tub  sabablarini 

Keyns  nazariyasining  qoidalari  doirasida  tushuntirib  berish  mumkin  emas  edi. 

Chunki,  iqtisodiy  pasayish  va  ishsizlikka  qarshi  kurash  chora-tadbirlari 

inflyatsiyaga  qarshi  siyosatga  zid  kelib  qolgan  edi.  Jumladan, 1960-1973  yillarda 

AQSH  yalpi  milliy  mahsulotining  o’rtacha  yillik  o’sishi  4,1  foizni  tashkil  etgan 

bo’lsa, 1974-1981 yillarda atigi 2,7 foizni teng bo’ldi. O’z navbatida, 1979 yilda 

ichki baholar o’sishining umumiy sur’ati 12,1 foizni tashkil etgani holda ishsizlik 

iqtisodiy faol aholining 8 foizidan ortiqroq qismni tashkil qildi

13

.  

Shuningdek,  1970-1980  yillarda  boshqa  rivojlangan  davlatlar  kabi  AQSH 

iqtisodiyotida ham nobarqaror iqtisodiy o’sish, to’lov balansi va byudjet taqchilligi 

hamda  inflyatsiya  va  ishsizlik  darajalarining  o’sishidek  bir  qator  jiddiy 

makroiqtisodiy va moliyaviy muammolar ko’ndalang bo’lib qoldi. Xususan, o’tgan 

asrning 70-80-yillari oxirida sanoat jihatdan rivojlangan ko’pchilik mamlakatlar bir 

qator jiddiy makroiqtisodiy va moliyaviy muammolarga duch keldi. Ushbu davrda 

byudjet  taqchilligining  sezilarli  darajada  o’sishi  inflyatsion  jarayonlarni 

kuchaytirib,  nobarqaror  iqtisodiy  o’sishni  yuzaga  keltirgan  edi.  Ayniqsa,  byudjet 

taqchilligi quyidagi davlatlarda yuqori sur’atlarda o’sdi.  

Jumladan,  1976  yilda  byudjet  taqchilligi  YAIMga  nisbatan  Italiyada-11,3 

foizni, Irlandiyada-10,1, Portugaliyada-10,5, Buyuk Britaniyada-5,7, YAponiyada-

5,5,  Avstriya  va  Avstraliyada-4,7  foizni,  AQSHda  va  YAngi  Zelandiyada-4,4