|
III BOB. IQTISODIYOTNI MODERNIZATSIYALASH
SHAROITIDA DAVLAT BYUDJETI DAROMADLARINI
SHAKLLANTIRISHNI SAMARALI TASHKIL ETISH YO’LLARI
Jamiyat a’zolarining ijtimoiy ehtiyojlarini mablag’ bilan ta’minlash uchun
mustahkam moddiy asosni yaratish zarur, lekin davlat byudjeti daromadlarisiz
bunga erishib bo’lmaydi. Shuning uchun ham davlat byudjetining daromadlari
tushumini barqarorligi mamlakat iqtisodiyotini xarakterlaydigan eng muhim
ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi.
2014 yil davlat byudjeti daromadlari to’g’ri rejalashtirilmaganligi oqibatida
ba’zi Evropa mamlakatlarida (Gretsiya, Gollandiya, Bolgariya, Ruminiya)
tasdiqlangan byudjet parametrlari qayta ko’rib chiqilishiga va bir qator
muammolarni yuzaga kelishiga sabab bo’lmoqda. Shuning uchun ham davlat
byudjeti daromadlari to’g’ri rejalashtirish, ijrosini belgilangan tartibda va
miqdorlarda ta’minlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Soliqlarni rejalashtirish joriy soliq majburiyatlarini bajarishdan, shuningdek,
ilmiy izlanishlar hisoboti va analitik ma’lumotlaridan olingan natijalarga asoslanadi.
Ushbu ma’lumotlar tahlili va qayta ishlanishi joriy yildagi soliqqa tortishning ijobiy
va salbiy jihatlari mohiyatini, uning investitsiyaga ta’siri, tarmoqlardagi tarkibiy
siljishlar, hudud korxonalari va aholisining daromadlaridagi o’zaro munosabatlarini
izohlaydi. Joriy moliya yilida soliq majburiyatlarini bajarilishi soliqlarni
rejalashtirishning muvaffaqiyatli shart-sharoitlariga xizmat qiladi.
Soliqlarni rejalashtirish boshqaruv nazariyasi va amaliyotida muhim o’rinni
egallaydi. Soliqlar rejasini ishlab chiqish quyidagilarni o’z ichiga oladi:
hudud mulkining daromadliligini baholash bunda hududning moliyaviy
ta’minlanganligi koeffitsientlari va byudjet samaradorligidan foydalaniladi, ya’ni
ixtisoslashgan hududlar tarmoqlarini texnik yangilash uchun ehtiyojlar, mehnatga haq
to’lash holati, hudud resurs bazasi, hududning eksport-import operatsiyalaridagi
ishtiroki, ishlab chiqarish va ijtimoiy infrastruktura sifati, avtotransport magistrallari
bilan ta’minlanganlik va boshqalardan foydalaniladi.
59
hududning iqtisodiy o’sish darajalarini hisobga olgan holda soliqli
daromadlar hajmini tahminlashtirish. Ushbu ma’lumotlar byudjetning barcha
bo’g’inlarida kelgusi byudjet loyihasini tayyorlashda muhimdir hamda bunda byudjet
subsidiyasi, subventsiyasi, dotatsiyasi va transfertlarni moliyalashtirishga haqiqiy
ehtiyojni aks ettiradi. Hudud soliq potentsiali o’rganilayotganda aniq soliq
imtiyozlarini ham e’tibordan qochirmaslik kerak. Bu esa soliq qonunchiligini
erkinlashtirish muammolari echimini topishda muhim hisoblanadi.
hudud iqtisodiyotini aks ettiruvchi mulk va resurslar tarkibiga asoslangan
holda hududning ijtimoiy-iqtisodiy iste’molini tahminlashtirish. Bunda hudud
mulkidan ichki iste’mol uchun foydalanishdan olingan mablag’lar ulushini aniqlash
maqsadga muvofiq.
byudjet defitsiti, inflyatsiya darajasi, baho indeksi, bozor indikatorlarini
e’tiborga olish.
Soliqlarni rejalashtirish orqali nafaqat fiskal vazifalar, shuningdek, soliq orqali
iqtisodiyotni tartibga solish va nazorat qilish strategiyasi va taktikasi
optimallashtiriladi. Shuningdek, davlatning o’z maqsadlarini amalga oshirishini
ta’minlovchi pul-kredit siyosati, byudjet siyosati parametrlarini miqdoriy baholay
oladigan ko’rinishlarni aniqlash talab etiladi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligi tomonidan 2012
yilning 1 yanvardan davlat byudjeti daromadari ijrosi Yagona g’azna
hisobvarag’iga o’tkazilishi belgilangan. Davlat byudjeti daromadlarining ijrosini
takomillashtirishni istiqbolli yunalishlaridan biri bu davlat byudjetning daromadlar
qismini g’azna ijrosi bilan qamrab olish, ikkinchidan davlat byudjeti daromadlarini
taqsimlashning amaldagi tartibotlarini takomillashtirish va uchinchidan davlat
byudjetining g’azna ijrosida daromad tushumlarini yangilanib boruvchi kassali
rejalashtirishdan iboratdir.
Bugungi kunda Davlat byudjeti daromadlar tushumi bank muassasalari
tomonidan davlat soliq organlarining tranzit hisob raqamlarida to’planib, moliya
vazirligining respublika yagona g’azna hisob raqamiga va mahalliy byudjetlar
60
uchun ochilgan g’azna hisob raqamlarga tegishli me’yoriy-xuquqiy hujjatlar
doirasida taqsimlanib, o’tkazib beriladi. (16- rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
