Toshkent moliya instituti moliya-iqtisod

7-rasm 

Iqtisodiyotda soliq yuki

33

, YaIMga nisbatan %da 

 

                                                           

32

  O’zbekiston Respublikasi soliq kodeksiga asosan tayyorlandi 

33

 O’zbekiston Respublikasi statistika qo’mitasi ma’lumotlari asosida tayyorlandi

 

---

29 

 

Soliq  tizimida  mavjud  soliqlar  iqtisodiy  mazmun-mohiyatiga  ko’ra 

to’g’ri(bevosita) va egri(bilvosita) soliqlarga bo’linadi. 

To’g’ri  soliqlarni    soliq  to’lovchilarning  o’zi  to’g’ridan-to’g’ri  to’laydi,  

soliqning  huquqiy  jihatdan  ham,  haqiqiy    to’lovchisi  ham  bitta  shaxs  bo’ladi.  Bu 

soliqlarga  daromaddan va mulkdan to’lanadigan barcha soliqlar kiradi . 

Egri  soliqlar  yuridik  jihatdan  to’lovchilari  mahsulot,  ish  va    xizmatlarni 

yuklab  yuboruvchilar  bo’lib,    soliqning  haqiqiy  og’irligi  oxirgi  iste’molchining 

zimmasiga    tushadi,  soliq  summasi  tovar,  ish  va    xizmatlar    narxi  ustiga  ustama 

tarzda o’rnatiladi.  

Shu o’rinda davlat byudjeti daromadlari takribini tahlil qilamiz(2-jadval). 

Jadvalda  keltirilgan  raqamlardan  ko’rinib  turibdiki,    2012-2014  yillarda 

davlatimiz  byudjetining  daromadlari  tarkibiy  tuzilmasida  egri    soliqlar  asosiy 

salmoqqa ega.  

Ushbu soliqlarni  yillar bo’yicha tahlil qiladigan bo’lsak,  egri soliqlarning 

jami  byudjet  daromadlaridagi  ulushi      2012  yilda  54,3%  ,  2013  yilda  51,0  %  va  

2014  yilda    51,7%    qilib  rejalashtirilgan  bo’lsada,    mos  ravishda  ijro  bo’yicha 

48,9%, 51,0% va 53,1 %larni takshil etgan.  

Davlat  byudjeti  daromadlarining  tarkibiy  tuzilmasida  to’g’ri    soliqlar  ham 

o’z  o’rniga  ega.  Ular  yordamida  byudjet  daromadlarining    ¼  qismidan  ko’prog’i 

shakllanadi.  To’g’ri  soliqlarning    asosiy  qismi    jismoniy  shaxslardan  olinadigan 

daromad  solig’ining  hissasiga  to’g’ri  keladi.    To’g’ri  soliqlarning  ulushi  jami 

byudjet  daromadlari  tarkibida      2012  yilda  25,2%  ,  2013  yilda  26,2  %  va    2014 

yilda 25,8 %ga rejalashtirilgan bo’lsada,  mos ravishda ijrosi: 25,35, 24,2% va 23,4 

%ni tashkil etgan.   

Resurs  to’lovlari  va  mol-mulk  solig’i  yordamida  davlat  byudjeti 

daromadlarining  15,0%i  tashkil  topmoqda.  Uning    asosiy  qismi  yer  qa’ridan  

foydalanganlik  uchun  soliqqa  to’g’ri  keladi.  Bu  soliqlarning  byudjetdai  ulushi  

2012 yilda 13,3%, 2013-2014 yillarda  15% ga rejalashtirilgan bo’lsa, 2012 yilda 

15,5%, 2013 yilda 14,8%  va 2014 yilda 13,5% ni tashkil qilgan. 

---

30 

 

Byudjetning  boshqa  daromadlarini  jami  daromadlardagi  ulushi  2012  yilda 

6%, 2013 yilda 9,8% va 2014 yilda 6,1% bo’lishi rejalashtirilgan bo’lsa, haqiqatda 

bu ko’rsatkich  2012 yilda 10,0%ni va 2013 2014 yillarda 9,8%ni tashkil etmoqda.