|
Bug‘doy
narxi
2c... 1шхш pasayishini boshlab beradi
\*3
3. ... va moe ravishda sotilgan mahsulot miqdorini ozgisa oshiradi. Natijada umiurriy daranad 300 S dei 200 $ ga pasayadi
Bug'doy
hajmi
Talab noelastik bo'lsa, taklif hajmimng ortishi
RASM 7
Bug‘do* bo^yrida taklif hajmmmg ortbsbi Taklif Si dan S2 ga siljiganda, sotilgan bug'doy soni 100 dan 1 Id ga ko'tarilgan, narx esa 3$ dan 2$ ga tushgan.
Rasmdan ko'rimb turibdiM, daromad ЗСЮ dan 220 ga tushgan. Shunday qilib, yangi navning kashf qiltnishi fermerlaming daromadi kamayishiga oUb keladi.
Kashfiyot fermerga ijobiy ta’sir qildimi? Birinchi navbatda, fermeming umumiy daromadiga nima bo‘lganligini hisoblaymiz. Fermeming umumiy daromadi PxQ, narxni bug‘doy soniga
ko‘paytiramiz. Kashfiyot fermerga 2 yo‘l bilan ta’sir qiladi. Yangi nav fermerga ko‘p bug‘doy yetishtirishni ta’minlaydi (Q-soni oshadi), lekin endi har bir boshoq past narxda sotiladi (P-narx tushadi).
Umumiy daromad oshadimi yoki oshmaydimi bu talabning elastikligiga bog‘liq. Amaliyotda, bug‘doy kabi asosiy oziq-ovqatlarga bo‘lgan talab elastik emas, chunki bular nisbatan arzon va о‘mini bosadiganlari juda kam. 7-rasmdagi kabi talab elastik bo‘lmaganida, narxlammg tushishi daromadning kamayishiga olib keladi. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, daromad 300 dan 220 ga tushgan. Shunday qilib, yangi navnmg kashf qilinishi fermerlammg daromadi kamayishiga olib keladi.
Agar fermerlarga bu kashfiyot yomon ta’sir qilsa, kimdir qiziqishi mumkin nega ular buni qabul qilishadi. Javob raqobatbardosh bozor qanday ishlashiga borib taqaladi. Chunki har bir fermer hug‘doy bozorining kichik bo‘lagi, u bug‘doyni berilgan narxda oladi. Istalgan berilgan narx uchun, yangi navdan foydalanish va ko‘proq bug‘doy sotish yaxshiroq. Lekin buni hamma fermerlar qilsa, bug‘doyga taklif oshadi, narxi esa tushadi va fermerlarga aks ta’sir qiladi.
Garchi bu misol gipotezadek ko‘rinsa ham, o‘tgan asr mobaynida Qo‘shma Shtatlar iqtisodiyotidagi asosiy o‘zgarishlami tushunishga bu misol yordam beradi. 200 yil oldin ko‘plab Amerikaliklar fermalarda yashashgan. Ferma metodlari haqidagi bilimlar oddiy bo‘lgan. Ko‘plab Amerikaliklar aholini boqadigan oziq-ovqatni ishlab chiqaradigan fermer bo‘lishga to‘g‘ri kelgan.
Vaqt o‘tgan sari, fermerchilik texnologiyasidagi yuksalish har bir fermer ishlab chiqara oladigan mahsulotning miqdorini oshirishga olib keldi. Noelastik talab bilan birgalikda oziq-ovqat taklifidagi o‘sish fermerchilikdagi umumiy daromadning tushushiga sabab bo‘ldi. Bu esa odamlami fermerchilik sohasidan chiqib ketishiga olib keldi.
Bir necha raqamlar bu tarixiy o‘zgarishnmg ko‘lamini ko‘rsatadi. 1950-yilda Qo‘shma Shtatlarda 10 million aholi fermerchilikda band
64
bo‘lgan, bu ishchi kuchining 17 % ini tashkil qiladi. Hozir esa 3 millionga yaqin aholi bu sohada faoliyat ko‘rsatadi, bu ishchi kuchining 2 % ini tashkil etadi. Bu o‘zgarish fermerchilikdagi samaradorlik bilan mos tushadi: fermerlar soninidagi 70 % pasayishga qaramasdan, hozir fermalar 1950-yilga nisbatan 2 barobar ko‘proq hosil bermoqda.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari uchun bozoming bunday analizi ijtimoiy siyosat paradoksini tushunishga yordam beradi: Ma’lum qishloq xo‘jaligi dasturlari fermerlaming barcha yerlariga ekin ekmaslikni majburlash orqali ularga yordam berishga harakat qiladi. Dasturlaming maqsadi qishloq xo‘jaligi mahsulotlari takllfini qisqartirish va narxni ko‘tarish. Ulaming mahsulotlari uchun elastikbo‘lmagan talab bilan ular bozorga kamroq hosil bilan chiqishsa, fermerlar ko‘proq daromad oladilar. Hech qaysi bir fermer o‘z yerini tashlab qo‘ymaydi, chunki ular berilgandek bozor narxini olishadi. Lekin buni barcha fermerlar birgalikda qilishsa, har bir fermer uchun yaxshiroq bo‘ladi.
Qishloq xo‘jaligi texnologiyasining yoki siyosatining ta’sirini tahlil qilinganda, shuni yodda tutish kerakki, fermerlar uchun yaxshi bo‘lgan narsa butun jamiyat uchun yaxshi emas. Qishloq xo‘jaligi texnologiyasidagi rivojlanish fermerlarga yomon bo‘la oladi, chunki bu ulami keraksizga chiqarib qo‘yadi, lekin oziq-ovqat mahsulotlariga kam to‘laydigan iste’molchilar uchun esa bu yaxshi. Agar siyosat qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining taklifmi qisqartirishga yo‘naltirilsa, bu iste’molchi xarajatlariga aks ta’sir etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
