Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

^ATC ko‘tarilishni boshlashdan oldin ■H'C ftKihaHi

RASM 5

4. 
   Qisqa muddatli va uzoq muddatli xarajatlar
   

K.o‘pgina firmalar uchun o‘zgarmas va o‘zgaruvchan xarajatlar o‘rtasidagi umumiy xarajatlar taqsimoti vaqtga bog‘liqdir. Masalan,

222

FORD mashina kompaniyasi kabi mashina zavodi qisqa vaqt ichida FORD uning mashina zavodlari hajmi yoki sonini o‘zgartira olmaydi. Faqatgina u o‘zining oldindan mavjud bo‘lgan zavodlariga qo‘shimcha ishchi xodimlar olish yo‘li bilangina u ishlab chiqarayotgan mashinalar sonini ko‘paytirishi mumkin. Bu zavodlaming xarajatiari qisqa muddat ichida o‘zgarmaydi, biroq bir necha yil davomida FORD yangi zavodlar qurib yoki eskilarini yopib zavodlar hajmini ko‘paytirishi mumkin. Shuning uchun uzoq muddat ichida uning zavodlari xarajatlari o‘zgaruvchandir.

Ko‘pgina loyihalar qisqa muddat ichida o‘zgarmas, uzoq muddat ichida o‘zgaruvchanligi sababli, firmaning qisqa muddatdagi xarajat egri chizig‘i darajasi uzoq muddatdagidan farq qiladi. 11.6-rasmda bunga bir misol berilgan. Rasmda kichik, o‘rta va katta zavodlar uchun 3 ta qisqa muddatli o‘rtacha umumiy xarajat darajasi berilgan. Unda shuningdek, uzoq muddatli xarajat darajasi berilgan, zavod xarajatlari ishlab chiqarish xarajatlari ga moslashtirilgan.

0
6 RASM

АТС qisqa АТС qisqa davrda o'rta davrda yirik korxon^ bilan korxona bilan
‘rtacha umumiy xarajat

Qisqa va uzoq muddatda o'rtacha umumiy xarajat

Uzoq muddatda o‘zgarmas xarajatlar turli xil, o'rtacha umumiy xarajat egri chizig'i qisqa muddatda uzoq muddatdagi o‘rtacha umumiy xarajat egri chizig‘idan farq qiladi.

1.000 1.200

Kunlik avtomobillar miqdori

Bu rasm qisqa va uzoq muddatli xarajatlar bilan bog‘liqdir. Uzoq muddatli 0‘rtacha umumiy xarajat egri chizig‘i qisqa muddatli 0‘rtacha umumiy xarajatga qaraganda, ancha U shaklida egilgandir. Qo‘shimcha

qilib aytganda, hamma qisqa muddatii egri chiziqlar uzoq muddatii egri chiziqlar ustida yotadi. Bu xususiyatlar o‘sishi firmaning uzoq muddatda ko‘proq egiluvchan bo‘lganligidadir. Natijada, uzoq muddatda, firma xohlagandek qisqa muddatii egri chiziqni tanlaydi. Lekin, qisqa muddatda avval tanlangan qisqa muddatii egri chiziqdan foydalanilgan bo‘ladi. Ushbu miqdor bu misolda ishlab chiqarishda o‘zgarish turli davr oralig‘idagi xarajatlami o‘zgartirishni ko‘rsatadi.

Qachonki Ford kuniga mashina ishlab chiqarishni 1000 ta dan 1200 taga oshirishni xohlaganda, qisqa vaqt ichida buning imkoni yoq edi. Lekin o‘zining bu mavjud kichkina zavodiga ko‘proq ishchilami yollash kerak edi. Kichik mahsulotlami kamaytirish sababli, o‘rtacha umumiy xarajat har bir mashina uchun $10000 dan $12000 ga oshdi. Uzoq muddat ichida Ford zavodining ham ishchi kuchini kengaytirdi, ham о‘rtacha umumiy xarajat $10000 ga qaytardi.

Firma o‘z faoliyatini uzoq vaqt davom ettirishi uchun qancha vaqt kerak? Buning javobi firmaga bo‘g‘liq. Firma o‘zining ishlab chiqarish qobilyatini tartibga keltirishi uchun qancha vaqt ketishi haqida yagona javob yo‘q. Mahsulot ishlab chiqarishga yaroqli firmadagi ihlab chiqarish jarayonlari haqidagi muhim ma’lumotlami uzoq muddatii o‘tacha umumiy xarajat chizig‘i o‘zida namoyish qiladi. Ayniqsa, bu xarajatlar bir-biridan qanday farqlanishini aytadi. Ishlab chiqarish oshgan sari, uzoq muddatii о‘rtacha umumiy xarajat kamaysa, bu iqtisodiy samara deyiladi. Ishlab chiqarish oshgan sari, uzoq muddatii o‘rtacha umumiy qiymat ham oshsa, bu noiqtisodiy samara deyiladi. Uzoq muddatii o‘rtacha umumiy xarajat ishlab chiqarish darajasi bilan teng bo‘lsa, bu o‘zgarmas samara deyiladi. Bu misolda Ford ishlab chiqarishni eng past darajalarida iqtisodiy samaraga ega bo‘ldi.