Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

18.4. Nominal va real YalM

Iqtisodiyotda mavjud bo‘lgan inflyatsiya jarayonlari YalMni hisoblashni qiyinlashtiradi. Bu ko‘rsatkich dinamikasi bir vaqtning o‘zida ishlab chiqarliayotgan mahsulotlar miqdor va baho darajalarining o‘zgarishini ifodalaydi. Bu shuni blldiradiki, YalM miqdoriga bir vaqtning o‘zida ham ishlab chiqarilayotgan mahsulotlaming fizik hajmi, ham baho darajasi o‘zgarishi ta’sir ko‘rsatadi.

Iqtisodiyotda doimiy inflyatsiya jarayonining mavjudligi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlami taqqoslama baholarda hisoblashni zarur etib qo‘yadi. Chunki, inflyatsiya iqtisodiyotning real holatini buzib ko‘rsatadi. Iqtisodiyotni tahlil qilish, muammolami aniqlash hamda boshqaruv qarorlarini qabul qilishni qiyinlashtiradi. Bu vazifani bajarish uchun joriy baholarda hisoblangan nominal ko‘rsatkichlardan emas, balki taqqoslama (bazis) baholarda hisoblangan real ko‘rsatkichlardan foydalanish zarur. Ayrim yagona firmadan farqli o‘laroq milliy iqtisodiyotda juda ko‘p sonli tovarlar va hizmatlar ishlab chiqarilishi sababli ulaming barchasini bir varakayiga taqqoslama baholarda hisoblash qiyin. Shu tufayli YalM tarkibida katta ulushni tashkil etgan eng muhim tovarlar va hizmatlar bahosining o‘zgarish koeffitsiyenti (baholar indeksi) hisoblab topilib olingan natija butun milliy iqtisodiyot uchun tatbiq etiladi.

Baholar indeksini yoki inflyatsiya darajasini hisoblash uchun:

• 
  deflyator (Paashe indeksi);
  
• 
  iste’mol narxlari indeksi (Laspeyres indeksi);
  
• 
  sanoat ishlab chiqarish baholari indekslari hisoblanishi lozim.
  

Deflyator ko‘rsatkichi quyidagi formula bilan hisoblanadi: