Foydalaniladigan axborotlar tartibi, uni olish usullari hamda o‗tkazish usullari
«Kabinet» tadqiqotlari ikkilamchi ma‘lumotlar to‗plash maqsadida rasmiy bosma
axborot manbalari asosida amalga oshiriladi. Bunday ishlar mavjud axborotni tartibga
solish, keyingi marketing tadqiqotlariga zarur bo‗ladigan ma‘lumotlar doirasini
anio‗lashda foydalaniladi, umumxo‗jalik kon‘yukturasi holati va ayrim bozorlar
taraqqiyot yo‗nalishlari, ayrim mamlakatlardagi iqtisodiyot ahvoli, o‗rganiladigan
masalalar bo‗yicha statitistik ma‘lumotlar to‗g‗risida umumiy tasavvurlar beradi. Ichki
firma materiallari hisobotlar hukumat muassasalari materiallari tashkilotlar savdo
uyushmalari nashrlari, jurnallari, tashkilot tadqi-qotlari dokladlari axborot manbalari
bo‗lib xizmat qiladi. «Kabinet» tadqiqotlari qimmatga tushmaydi va qiziqtirgan masalalar
«Dala» tadqiqotlari bozorni o‗z joyida o‗rganishdan iborat bo‗lib, eng murakkab va
qimmatga tushadigan, ammo to‗liq axborot olishning eng samarali usuli hisoblanadi.
Birinchi navbatda bu usulning afzalligi bevosita bozorning talablari, savdo
tartibo‗oidalari, sotish usullari, narx va bosho‗a shartlar bilan har tomonlama tanishish
imkonini berishdadir. «Dala» tajribalarida boshlang‗ich axborotlar olinadi va ular tartibga
solinadi, bu ma‘lumotlar qimmatga tushadi, lekin xaridorlarning firma mahsulotlariga
bo‗lgan talab va istaklarini anio‗ rivojlantirishga hamda rahbariyat tomonidan bozorda
narx, tovarni sotish, reklama va boshqalar bo‗yicha faoliyat olib borish yo‗nalishlarini
266
«Sinama sotish» usullari bozor hao‗ida zarur ma‘lumotlar yo‗qligida, shuningdek,
firmaning bozorni har tomonlama o‗rganishga vaqti bo‗lmaganda tadqiq etilayotgan bozor
uchun yangi va noyob tovarlarni sotishda qo‗llaniladi. Bunday savdoda firma zarar
ko‗rish xatariga yo‗l qo‗yadi, ammo bu usul muvaffaqqiyat qozonganda yoki yutqazgan
taqdirda ham mahsulotning bozorga kirib kelishi va marketing qulay dasturini belgilashga
katta ta‘sir ko‗rsatadigan o‗ziga xos omillarni o‗rganishga imkon beradi.
Har qanday marketing tadqiqotlarni o‗tkazishda ikki asosiy axborot manbaidan-
dastlabki hamda ikkilamchi ma‘lumotlardan foydalaniladi.
Dastlabki ma‘lumotlarni kuzatish tajriba va tanlab tekshirish usullaridan biri
yordamida yoki ularni uyg‗unlashtirgan holda to‗plash mumkin. Eng oddiy usul-
kuzatishdir, ba‘zida tadqiqotchi o‗rganilayotgan omil bilan bog‗liq bo‗lgan jarayonlarni
bevosita kuzatib boradi. Masalan, savdo binolarini oqilona rejalashtirish mao‗sadlarida
do‗konda xaridorlar oqimini kuzatish. Tajriba tadqiqotlar jami o‗zgaruvchanliklarni
tashkil etuvchi bir xil o‗iymatli bir xil guruhlarni, hozir o‗rganilayotgan guruhni mustasno
etganda qiyoslash yo‗li bilan o‗tkaziladi.
Tanlab kuzatishda keng omma munosabatini belgilaydigan iste‘-molchilar
guruhlarini («iste‘molchi paneli») o‗rganish natijasida oli-nadigan axborotdan juda keng
foydalaniladi. «Iste‘molchilar paneli» deganda odatda ko‗p marta tadqiqotlar uchun
maxsus tanlab olingan, sinaladigan kishilar majmui tushuniladi. Bunday tadqiqotlar
muntazam davriylikda odatda bir predmet doirasida o‗tkaziladi. «Iste‘molchilar panelini»
o‗rganishdan asosiy maqsad xaridorlar o‗ilgan xaridlar to‗g‗ri-sida axborot olishdir.
SHunday qilib iste‘mol miqdori va tuzilmasini aniqlash, yangi mahsulotlarni sinash, turli
davriy nashrlarning radio va televizion eshittirish va ko‗rsatuvlarining ommaviyligi,
reklama vosita-larini qo‗llashning samradorligi va boshqalarni aniqlash mumkin bo‗ladi.
«Iste‘molchilar paneli»ning bozorni tadqiq etishdagi eng muhim ijobiy tomonlaridan biri
shundaki, u qanday tovarlar xarid qilinayotganini yozma, og‗zaki yoki texnika vositalari
bilan qayd etish bilan chegaralanmaydi, bal-ki ayni paytda xarid bilan bog‗liq holda
iste‘molchining uy xo‗jaligi, odatlari haqida ham axborot beradi. Bu esa iste‘molni
ijtimoiy-iqtiso-diy struktura nuqtasi nazaridan, shuningdek, xaridorlarning niyat va
istaklarini chuqurroq bilishga imkoniyat tug‗diradi.
Ikkilamchi manbalar-tadqiqotchi qo‗l ostidagi hamisha birinchi nav-batda
o‗rganilishi lozim bo‗lgan ma‘lumotlardir. Ularga quyidagi bosma nashrlar kiradi:
davriy matbuot-gazetalar, jurnallar, axborotnomalar;
maxsus
nashrlar-monografiyalar,
bozorlar
sharxi,
savdo
palatalari
va
ishbilarmonlar uyushmalari, bank, firma, reklama agentliklari nashrlari;
davlat tashkilotlarining tashqi savdo va boshqa masalalar bo‗yicha hukumat
ko‗rsatmalari va qonunlari e‘lon qilinadigan to‗plamlari;
statistik ma‘lumotlar;
yirik brokerlik firma axborotlari;
telegraf agentliklari axborotnomalari.
Matbuot axborotlaridan foydalanish ko‗p hollarda o‗rganilayotgan bozor haqida
faqat umumiy tasavvur beradi. Aniq qiziqtirgan savollarga javob olish uchun hukumat
muassasalari savdo palatalari, firmaga mansub bo‗lgan uyushma, xususiy axborot
agentliklari va ilmiy tadqiqot firma-larining maxsus ma‘lumotnomalaridan foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
