Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot.
Moliyaviy natijalarni ifodalovchi ko‘rsatkichlar quyidagilardan 
iborat:
Daromad/Xarajat=N*100 Foyda (zarar)/Rentabellik 
(2.11)
Daromadlar 
- hisobot davrida aktivlaming ko4payishi yoxud 
majburiyatlarning kamayishidir.

---

Aktivlaming ko4payishi va majburiyatlaming kamayishi bilan 
bog‘liq bo4lg‘usi iqtisodiy foydaning o ‘lchangan ko'payishi paydo 
bo‘lganda, daromad moliyaviy natijalar to‘g ‘risidagi hisobotda aks 
ettiriladi. Bu esa daromadni aks ettirish aktivlarining ko‘payishi va 
majburiyatlaming kamayishini aks ettirish bilan bir vaqtda yuzaga 
kelishini anglatadi (masalan, tovarlar va xizmatlami sotishda yuzaga 
keladigan aktivlardagi sof kocpayish yoki kreditor qarzdan bosh tortishi 
natijasida majburiyatlaming kamayishi).
Xarajatlar 
- hisobot davrida aktivlaming kamayishi yoxud 
majburiyatlaming ko‘payishidir.
Xarajat aktivlaming kamayishi va majburiyatlaming ko‘payishi 
bilan bog‘liq bo‘lg‘usi iqtisodiy foydaning o ‘lchangan kamayishi paydo 
boMganda moliyaviy natijalar to‘g4risidagi hisobotda aks ettiriladi va bu 
ishonchli tarzda belgilanishi mumkin. Bu esa xarajatlami aks ettirish 
majburiyatlardagi ko‘payish yoki aktivlaming kamayishini aks ettirish 
bilan bir vaqtda yuzaga kelishini anglatadi.
Moliyaviy natijalar 
- xo‘jalik yurituvchi subyektning foyda yoki 
zarar shaklida ifodalangan faoliyatining pirovard iqtisodiy yakunidir.
Yalpi daromad x o ‘jalik yurituvchi subyektning asosiy va asosiy 
bo‘lmagan faoliyatidan olingan daromadlami o ‘z ichiga oladi. Asosiy 
faoliyatdan daromad mahsulot, ishlar, xizmatlar, tovar-moddiy zaxiralar, 
boshqa aktivlami sotishdan, shuningdek, mukofotlar, foizlar va 
dividendlar, gonorarlar va xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy 
faoliyatiga bog‘liq bo'lgan rentadan olinishi mumkin.
X o4jalik yurituvchi subyekt asosiy bo‘lmagan faoliyat natijasida 
oladigan daromadlar daromadni aniqlashga mos keladigan moddalarni 
o ‘z ichiga oladi va konseptual asosning alohida tarkibiy qismlari deb 
hisoblanmaydi. Birjada muomalada bo4ladigan qimmatli qog‘ozlarni 
qayta baholash va boshqalar asosiy boUmagan faoliyat natijasida paydo 
bo4adigan daromadlarga misol bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Bunday 
daromadlar, agar moliyaviy natijalar haqidagi hisobotda e ’tirof etilsa, 
alohida ko‘rsatiladi, chunki iqtisodiy qarorlami qabul qilishda ular 
haqidagi axborot foydali bo'lishi mumkin.
138

---

? ' i
. ' ! - V
Й
Soliqqa tortiladigan daromad (zarar) -
soliq qonunlariga muvofiq
у
belgilangan hisobot davridagi daromad (zarar) summasidir.
Xarajatlami belgilash mulkni, ishlab chiqarishni boshqarish bilan 
mahsulot sotish, ishlami bajarish, xizmatlar ko‘rsatish va zararlar bilan 
bogiiq xarajatlami o ‘z ichiga oladi. Ular odatda pul mablag'lari, 
moddiy zaxiralar, inshootlar, uskunalar va boshqalar singari aktivlaming 
chiqishi yoki ulardan foydalanilish shaklida bo‘ladi.
Zararlar
iqtisodiy foydaning kamayganligini bildiradi va o ‘z 
tabiatiga ko‘ra boshqa xarajatlardan farq qilmaydi va konseptual 
asosning alohida qismi deb hisoblanmaydi.
Zararlar boshqa aktivlarni sotishda yoki tabiiy ofatlar natijasida 
yuzaga kelishi mumkin. Bunday zararlar moliyaviy natijalar haqidagi 
hisobotda ko'rsatiladigan boclsa, ular haqidagi axborot iqtisodiy 
qarorlami qabul qilishda foydali bo'lishi mumkin va shuning uchun ham 
ular alohida ko‘rsatiladi.
Daromadlar va xarajatlar moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotda 
qarorlar qabul qilish uchun zarur boigan axborotni taqdim etish 
maqsadida faoliyat turlarini chegaralash yo‘li bilan ko'rsatilishi 
mumkin. Masalan, xo‘jalik yurituvchi subyektning odatdagi faoliyati 
davomida va faoliyat jarayonidagi favqulodda holatlarda yuzaga 
keladigan daromadlar va xarajatlaming moddalari o'rtasidagi chegara
umumiy qabul qilingan amaliyotdir. Bunday chegaralash xo‘jalik
<
yurituvchi subyektning kelgusida pul mablag‘larini 
ko‘paytirish 
qobiliyatiga baho berishda ahamiyatli bo'lgan moddalarning manbalari 
asosida o ‘tkaziladi. Moddalami chegaralashda xo‘jalik yurituvchi 
subyektning tabiati va uning faoliyati bilan hisoblashish kerak. Bitta 
xo‘jalik yurituvchi subyektning odatdagi faoliyati natijasida paydo 
bo‘ladigan moddalar boshqalariga qaraganda favqulodda bo‘lishi
mumkin.
139

---

Sotishdan tushgan 
yalpi 
moliyaviy 
natija (Yamn)
Mahsulotni 
(ish,
xizmatni) 
sotishdan 
kelgan sof tushum (St)
Sotilgan
mahsulot
(ish,
xizmat) tannarx i
(Tn)
Asosiy 
ishlab 
chiqarish 
faoliyatining 
moliyaviy natijasi 
(Mfmn)_______
YaMN
Davr
xarajat lari 
(Dx)
+
Boshqa 
operatsion 
daromadlar (Bd)
Moliyaviy faoliyat 
natijasi (Mfn)
Moliyaviy faoliyatdan 
kelgan daromadlar 
(Mfd)
Moliyaviy 
faoliyatga ketgan 
xarajatlar (Mfx)
Tasodifiy 
(favqulodda) 
foyda yoki zarar 
(Tf) (Tz)
Tasodifiy daromad 
(Td)
Soliq to'langanga 
qadar umumiy 
moliyaviy natija 
foyda (Yaf)
Asosiy ishlab 
chiqarish faoliyatining 
moliyaviy natijasi 
(Mfmn)
+
Mfn
+
Tf
Sof foyda (Sf)
Soliq to‘langanga 
qadar umumiy 
moliyaviy natija foyda
Yaf
Soliqlar va 
ajratmalar (S)
T aqsimlanmagan 
foyda (Tmf)
Sof foyda (Sf)
Dividendlar (Dv)