Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

15 Рахимов М .Ю . И к ти со д и ё т субъектлари м оли яви й хо л а ти н и н г тахлили.Т.: М ол и я -и к т и с о д ,
2015.-316
 
6
.
К . R. Subramanyam . Fin an cial statement analysis, E leven th edition Published by M c G r a w - H ill 
Education, 2 Penn Plaza, N ew Y o rk , N Y 10121. C o p y rig h t © 2014 by.
109

---

milliy standart normalariga tayanilishi, moliyaviy hisobotlami tuzish va 
taqdim etishning farqlanishi bilan izohlash mumkin.
2.2. Moliyaviy tahlilni tashkil etish shakllari. Moliyaviy tahlilni
tashkil etishda korxonaning tarmoq xususiyati, faoliyat ko‘lami,
raqobatdagi o‘rni kabi jihatlarini hisobga olish
Moliyaviy tahlilni tashkil etish yuzasidan rasmiy jihatlaming 
belgilanmaganligi sababli uni tashkil etishda an’anaviy y o cnalishlardan 
foydalanish mumkin.
Odatda, buxgalteriya hisobini va auditni (ichki, tashqi) tashkil 
etishdagi rasmiy jihatlar bilan belgilangan aniq tartib va qoidalar 
moliyaviy tahlilni tashkil etishda asos b o iib xizmat qiladi.
Jumladan, yangi tahrirdagi “Buxgalteriya hisobi” to‘g‘risidagi 
qonunning “Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etish” to ^ ris id a g i 
11-moddasi buxgalteriya hisobi va hisobotini buxgalteriya hisobi 
subyektining rahbari amalga oshirishi qayd etiladi hamda buxgalteriya 
hisobi subyektining rahbari qanday huquqlarga ega ekanligi tarkiblanadi. 
Ushbu huquqlar qatorida:
Buxgalteriya hisobi xizmatining rahbari boshchiligida buxgalteriya 
hisobi xizmatini tashkil etish yoki shartnoma asosida jalb qilingan 
buxgalter xizmatidan foydalanish;
Buxgalteriya hisobini yuritishni ixtisoslashtirilgan tashkilotga 
(auditorlik tashkilotlari, soliq maslahatchilari tashkilotlari va ustavida 
buxgalteriya hisobini yuritish bocyicha xizmat ko‘rsatish nazarda 
tutilgan boshqa tashkilotlar) shartnoma asosida yuklashi;
Buxgalteriya hisobini mustaqil yuritishi qayd etiladi.
Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishning ushbu tartiblari 
bevosita, moliyaviy tahlilga nisbatan ham to4a mos deyish mumkin.
Tahlilni 
tashkil etish shakli
sifatida ichki moliyaviy tahlilni tashkil 
etilishi va tashqi moliyaviy tahlilni tashkil etilishini tarkiblash maqsadga 
muvofiqdir.
110

---

Tashqi moliyaviy tahiil
cheklangan axborotlarni aks ettiruvchi 
moliyaviy hisobot shakllari asosida xo'jalik yurituvchi subyektlarning 
moliyaviy holatini o ‘rganishni xarakterlaydi va korxona erishgan 
natijalarining barcha sirlarini ochib berish imkonini bermaydi. Ushbu 
tahiil ichki axborot bazasidan foydalanish imkoniga ega bo‘lmagan, 
korxona faoliyati bilan qiziquvchi kontragentlar, mulk egalari yoki 
davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi.
Tashqi moliyaviy tahlilning ahamiyatli jihatlari quyidagilar bilan 
xarakterlanadi:
- tahiil subyektlari va axborot foydalanuvchilarining ko‘pligi;
- tahlilchilaming maqsadi va qiziqishlarining turli tumanligi;
- hisobga olish va hisobotlarning normativ qoidalari, tahiil etishning 
rasmiy jihatlarining belgilanganligi;
- tahlilning faqat chop etiladigan moliyaviy hisobot shakllaridagi 
axborotlar bazasiga tayangan holda o'tkalishi;
- qo4yiladigan analitik masalalarning cheklanganligi;
- axborot foydalanuvchilar uchun korxona faoliyati yuzasidan tahiil 
natijalaridan foydalanishning maksimal ochiqligi.
Tashqi moliyaviy tahlilning asosiy jihatlari moliyaviy hisobot 
ma’lumotlari asosida korxona aktivlari, o4z mablag‘lari manbai va 
majburiyatlarining o'zgarishi, toMov layoqati va likvidlilik darajasi, 
moliyaviy holati va barqarorligi, bozor va ish aktivligi, moliyaviy va 
iqtisodiy salohiyati, iqtisodiy mustahkamligi va nochorligi, foyda va 
rentabellik darajasi, pul oqimi va xususiy kapitalning o ‘zgarishlari, 
korxonaning iqtisodiy reytingini aniqlashga qaratiladi.