Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

Qarz kapitalining rentabelligi	Sof foyda summasining o‘zgarishi
Qarz kapitali o‘rtacha yillik summasining o‘zgarishi
O‘tgan yil	9.2	8,6	-11,0
Hisobot yili	6.8
Farqi (+;-)	-2.4	17,8-9,2	6,8-17,8
	Investitsiyalangan kapitalning rentabelligi	Sof foyda summasining o‘zgarishi	Investitsiyalangan kapital summasining o‘zgarishi
O‘tgan yil	82.5	76,1	-40,5
Hisobot yili	117.6
Farqi (+;-)	35.1	158,6-82,5	117,6-158,6
	Xodimlarga va ular nomidan qilingan xarajatlar rentabelligi	Sof foyda summasining o‘zgarishi	Xodimlarga va ular nomidan qilingan xarajatlar rentabelligi
O‘tgan yil	56.6	52,2	-28,9
Hisobot yili	79.9
Farqi (+;-)	23.3	108,8-56,6	79,9-108,8
	Sotuv rentabelligi	Sotishdan yalpi foyda o‘zgarishi	Sotishdan sof tushum o‘zgarishi
O‘tgan yil	26.3	32,8	-20,7
Hisobot yili	38.4
Farqi (+;-)	12.1	59,1-26,3	38,4-59,1
	Ishlab chiqarish rentabelligi	Sof foyda o‘zgarishi	Asosiy va aylanma kapital o‘zgarishi
O‘tgan yil	35.8	44,5	-18,0
Hisobot yili	62.3
Farqi (+;-)	26.5	80,3-35,8	62,3-80,3

Omilli tahlil natijalaridan shuni xulosa qilish mumkinki, korxonada barcha rentabellik ko‘rsatkichlariga sifat omili bo‘lgan sof foydaning o‘sishi, mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan yalpi foydaning o‘zgarishi ijobiy ta’sir qilgan.

Ikkinchi ta’sir birligi bo‘lgan aktivlar, joriy aktivlar, uzoq muddatli aktivlar, kapital, qarz kapitali, investitsiyalangan kapital, xodimlar nomidan qilingan xarajatlar, sotuv hajmi, ishlab chiqarish xarajatlarining o‘zgarishi salbiy ta’sir qilgan. Ularning mutlaq ta’sir darajasini yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan ham ko‘rish mumkin.

9.17. Foyda va rentabellikni oshirish imkoniyatlarini aniqlash

Foyda va rentabellikni oshirish imkoniyatlarini aniqlash va ular bo‘yicha yakuniy analitik xulosalarni tayyorlash, boshqaruv qarorlarini qabul qilishda muhim masala hisoblanadi. Shu sababli ham moliyaviy natijalar va rentabellik tahlilining yakunida korxonada foydani kelgusida o‘stirish yuzasidan (bo‘lib o‘tgan jarayonlar natijasi va boy berilgan) imkoniyatlarni kelgusida ishga solish va yuqori unum, natijaga erishish yuzasidan aniq chora-tadbirlarni belgilashga hamda sotishga alohida ahamiyat qaratiladi.

Foyda va rentabellik doimo qator omillar hisobiga o‘zgarib boradi. Shu sababli ham, foyda va rentabellikni o‘stirish imkoniyatlarini o‘rganishda birinchi navbatda uning o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarga ahamiyat qaratiladi. Ularning asosiylari qatoriga ishlab chiqarish xarajatlari, sotish hajmi ta’sir birliklari kiritiladi.
Ta’sir etuvchi birliklarni ichki va tashqi omillarga bo‘lib o‘rganish ularni boshqarishni to‘g‘ri belgilash imkonini ham beradi.
Foyda va rentabellik o‘zgarishiga ta’sir etuvchi ichki omillarga quyidagilar kiradi: innovatsion aktivlarda mahsulotlarning yangi tarkibini yaratish va ularga xarajatlarni iqtisod qilishning texnologik yangiliklarini qo‘llash; tadbirkorlik layoqatining ustunligi; tovarlarning bozoriyligini ta’minlashning muhim omili bo‘lgan mahsulot sifatini boshqarish; yangi texnika va texnologiyalarni qo‘llash orqali energiya tejamkorligi, moddiy xarajatlar yangi turlaridan foydalanish, ularning sarf me’yorlarini kamaytirish; tovar, ish va xizmatlarning raqobatdoshligini oshirish; yangi bozorlarni o‘zlashtirish; mahsulotning xarajat sig‘imini kamaytirish; asosiy va aylanma kapitaldan imkon qadar samarali foydalanish; boshqaruv hisobi, ichki auditga muhim ahamiyat qaratish; samarali boshqaruv tizimini yo‘lga qo‘yish va h.k.lar kiradi.
Tashqi omillar qatoriga: mamlakatda pul-kredit siyosati; byudjet -soliq siyosati; boj to‘lovlari va yig‘imlari ta’riflari; tovar bozorlari konyunkturasi; inflyatsiya darajasi; ishlab chiqarish resurslari (yoqilg‘i, elektr energiya, xomashyo va materiallar) bahosining o‘zgarishi va boshqa omillar kiradi.