Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning tarkibi tahlili

Ko‘rsatkichlar nomi	Satri	O‘tgan yil	Hisobot yili	Farqi (+,-)	O‘sishi, %
1. Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i	280	16 304 363	30 730 577	14 426 214	188.4
2. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i	290	191 645 223	258 722 106	67 076 883	135.1
shu jumladan: shaxsiy jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga ajratmalar	291
3. Obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i	300	40 674 456	83 965 344	43 290 888	206.4
4. Qo‘shilgan qiymat solig‘i	310	271 325 645	417 841 490	146 515 845	153.8
5. Aksiz solig‘i	320	-	-	-	-
6. Yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliq	330	-	-	-	-
6. Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq	340	2 256 400	3 942 012	1 685 612	174.7
7. Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq	350	213 121 506	313 560 412	82 438 906	146.9
8. Yuridik shaxslardan olinadigan er solig‘i	360	125 642 301	138 625 410	12 983 109	110.4

Korxonada foydadan soliq to‘lovi o‘tgan yilga nisbatan 14 426 214 ming so‘mga yoki 188.4 foizga ortgan. Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i o‘tgan yilga nisbatan 67 076 883 ming so‘mga yoki 135.1 foizga, obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‘i o‘tgan yilga nisbatan 43 290 888 ming so‘mga yoki 206.4 foizga, qo‘shilgan qiymati solig‘i 146 515 845 ming so‘mga yoki 153.8 foizga, suv resurslaridan foydalanganlik solig‘i 1 685 612 ming so‘mga yoki 174.7 foizga, mol-mulk solig‘i to‘lovi o‘tgan yilga nisbatan 82 438 906 ming so‘mga yoki 146.9 foizga ortgan.

9.13. Soliq to‘lovlari dinamikasi, ularning natijaviy ko‘rsatkichlar bilan qiyosiy tahlili

Zamonaviy talablarga javob beradigan soliq tizimini yaratish iqtisodiyotni jadal rivojlantirish, tadbirkorlik faoliyati uchun qulay sharoitlar yaratish, investitsiya muhitini yaxshilash hamda ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish ko‘lamini kengaytirishning asosiy shartlaridan biridir.

Jumladan, bu yo‘nalishda soliq tizimini takomillashtirish jarayonida xo‘jalik yurituvchi subyektlarga nisbatan soliq yukini izchil kamaytirish maqsadida, eng avvalo, ularning daromadlaridan undiriladigan bevosita soliqlarning salmog‘ini kamaytirish muhim ahamiyat kasb etmoqda. Albatta, soliq yukini kamaytirish natijasida korxonalarda o‘z ixtiyorida qoladigan mablag‘lardan ishlab chiqarishni zamonaviylashtirish, uning samaradorligini oshirish maqsadida investitsiya faoliyatini kengaytirish hamda xodimlar mehnatini yanada rag‘batlantirish imkoni paydo bo‘lmoqda.
Mamlakatimizda ijtimoiy va iqtisodiy sohalarda amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgartirishlar va islohotlarning mantiqiy davomi sifatida, jumladan, 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan, soliq solish tizimini izchillik bilan soddalashtirish, soliq solinadigan bazani kengaytirish orqali soliq yukini pasaytirish kabi vazifalar belgilangan.
Ushbu vazifalar ijrosi yuzasidan, shuningdek, soliq ma’muriyatchiligining zamonaviy uslublarini joriy etish, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar yig‘iluvchanligini oshirish maqsadida joriy 2018-yilning 18-iyulida Prezidentimizning “Soliq ma’muriyatchiligini tubdan takomillashtirish, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning yig‘iluvchanligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni qabul qilindi.
Mazkur Farmon bilan soliq tizimini takomillashtirish, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning yig‘iluvchanlik darajasini oshirish maqsadida davlat soliq xizmati organlari tizimini isloh qilishning muhim yo‘nalishlari belgilab berildi.
Jumladan, soliq ma’muriyatchiligi jarayoniga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va ilg‘or avtomatlashtirilgan tahlil uslublarini keng joriy etish, soliq to‘lovchilarga, eng avvalo, tadbirkorlik subyektlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqotsiz elektron xizmat ko‘rsatishga to‘liq o‘tish vazifasi belgilandi. Bundan ko‘zlangan asosiy maqsad, bir tomondan soliq to‘lovchilarning behuda qog‘oz, yo‘l va boshqa sarf-xarajatlarini kamaytirsa, ikkinchi tomondan ta’magirlik kabi korrupsiya holatlarini oldini olishga xizmat qiladi.
Shuningdek, soliq majburiyatlarini bajarishda soliq to‘lovchilarga har tomonlama ko‘maklashish, ularning huquqiy madaniyatini oshirish va soliqqa oid huquqbuzarliklar profilaktikasining ta’sirchan mexanizmlarini ishlab chiqish hamda soliq nazoratini amalga oshirishning zamonaviy uslublarini joriy etish kabi vazifalar yuqorida aytib o‘tilgan ezgu maqsadlarni ko‘zda tutadi.
Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar dinamikasi va hududlarning soliq salohiyatini tizimli tahlil etish orqali soliq solish obektlarini to‘liq qamrab olishni ta’minlash va soliq solinadigan bazani kengaytirish bo‘yicha samarali chora-tadbirlarni amalga oshirish vazifasi esa mahalliy byudjetlarning daromad bazasini oshirib, ularning mustaqilligini ta’minlashga xizmat qiladi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasida “sog‘lom raqobat”ni ta’minlash va “xufyona biznes” yuritish tartiblarini oldini olish yuzasidan ham qator yangi tartiblar belgilanmoqda.
O‘tgan davr mobaynida xo‘jalik yurituvchi subyektlarda tekshirishlarni va ularning faoliyatiga asossiz aralashishlarni qisqartirish natijasida qator ijobiy natijalarga erishildi va bu jarayonlar davom ettirilmoqda.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini rejadan tashqari va muqobil tekshirishlarning bekor qilinganligi, hisobotlarning shakli va topshirish muddatlari soddalashtirilganligi, yangidan imtiyozlar preferensiyalarning joriy etilishi bilan korxonalar ixtiyorida qoladigan mablag‘lar hajmi va ularning samaradorligi hisobiga, byudjetga to‘lovlar va tushumlarning salmog‘idan o‘sish tendensiyalari tobora yaqqolroq ko‘rinmoqda.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning byudjetga to‘lovlari haqidagi axborotlari moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotga ma’lumotnomada hisob-kitob qilingan va haqiqatda to‘langan qiymati bo‘yicha aks ettiriladi.