|
Taqqoslash birligi
|
Ko‘rsatkichning mutlaq o‘zgarishi
|
Ko‘rsatkichning nisbiy o‘zgarishi, %
|
Ko‘rsatkich indeksi
|
Bir foizli o‘zgarishning mutlaq ifodasi
|
Rejaga nisbatan (∑qrpr)
|
∑qhph - ∑qrpr
|
∑qhph / ∑qrpr*100-100
|
∑qhph / ∑qrpr
|
∑Dqp%*∑qrpr
|
O‘tgan yilga (∑qo‘po‘)
|
∑qhph - ∑qo‘po‘
|
∑qhph / ∑qo‘po‘*100-100
|
∑qhph / ∑qo‘po‘
|
∑Dqp%*∑qo‘po‘
|
Bazis yiliga nisbatan (∑qbpb)
|
∑qhph - ∑qbpb
|
∑qhph / ∑qbpb*100-100
|
∑qhph / ∑qbpb
|
∑Dqp%*∑qbpb
|
O‘rtacha tarmoq ko‘rsatkichga nisbatan (∑qtpt)
|
∑qhph - ∑qtpt
|
∑qhph / ∑qtpt*100-100
|
∑qhph / ∑qtpt
|
∑Dqp%*∑qtpt
|
Ilg‘or ko‘rsatkichga nisbatan (∑qipi)
|
∑qhph - ∑qipi
|
∑qhph / ∑qipi*100-100
|
∑qhph / ∑qipi
|
∑Dqp%*∑qipi
|
Qoloq ko‘rsatkichga nisbatan (∑qqpq)
|
∑qhph - ∑qqpq
|
∑qhph / ∑qqpq*100-100
|
∑qhph / ∑qqpq
|
∑Dqp%*∑qqpq
|
Xorij ko‘rsat
kichiga nisbatan (∑qxpx)
|
∑qhph - ∑qxpx
|
∑qhph / ∑qxpx*100-100
|
∑qhph / ∑qxpx
|
∑Dqp%*∑qxpx
|
1.8-jadval
Mahsulot sifati bo‘yicha ishlab chiqarish rejasining bajarilishi tahlili
Choraklar
|
Mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan tushum, mln so‘m
|
Haqiqatdagi darajaning rejadan farqi
|
Reja bajarilishi, %
|
Reja
|
Haqiqat
|
1
|
22 500
|
21 600
|
-900 (21600-22500)
|
96 (21600/22500)
|
2
|
20 200
|
20 800
|
+600
|
102.9
|
3
|
28 000
|
28 200
|
+200
|
107.1
|
4
|
27 000
|
26 300
|
-700
|
97.4
|
Jami
|
97 700
|
96900
|
-800
|
99.18
|
Korxona mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan sof tushum rejaga qiyosan 800 mln so‘mga kam bo‘lgan. Bu esa mahsulot (ish, xizmat)larni sotish rejasi 99.18 foizga bajarildi degani. Choraklar bo‘yicha birinchi va to‘rtinchi choraklar bo‘yicha tushum rejasi bajarilmagan. Ikkinchi va uchinchi choraklar bo‘yicha reja nisbiy ifodada 102.9 va 107.1 foizga bajarilgan.
Iqtisodiy tahlilda o‘rganiladigan hodisa va jarayonlar miqdoriy o‘lchamga ega bo‘lib, ular mutlaq va nisbiy miqdorlar bilan ifodalanadi.
Mutlaq miqdorlar iqtisodiy hodisa va jarayonlarni hajmi, miqdori, o‘lchami va darajasini ifodalaydi.
Nisbiy miqdorlar bir mutlaq miqdorni ikkinchi mutlaq miqdorga bo‘lish natijasida olingan hosilani ifodalaydi. Nisbiy miqdorlar turli shaklda: koeffitsiyentlarda (taqqoslash bazasi 1), foizlarda (taqqoslash bazasi 100), promillarda (taqqoslash bazasi 1000) va promillarda (taqqoslash bazasi 10000) ifodalanishi mumkin.
Tahlil jarayonida nisbiy miqdorlarning quyidagi turlari keng qo‘llanadi: reja vazifalarining nisbiy miqdorlari; rejani bajarishning nisbiy miqdorlari; dinamika nisbiy miqdorlari; tuzilmaviy nisbiy miqdorlar; koordinatsiya nisbiy miqdorlari; intensiv nisbiy miqdorlar; obyektlararo va hududiy taqqoslash nisbiy miqdorlari; samaradorlik nisbiy miqdorlari.
1.9-jadval
Nisbiy miqdorlarning turlari, ifodasi va ularning tasnifi
Taqqoslash turlari
|
Taqqoslashning nisbiy ifodasi
|
Tasnifi
|
Reja vazifalari nisbiy miqdorlari
|
Krv=Kjr/Ko‘y
|
Joriy yil reja ko‘rsatkichini (Kjr) o‘tgan yil yoki o‘tgan yillarning o‘rtacha ko‘rsatkichlariga (Ko‘y) nisbati
|
Rejani bajarishning nisbiy miqdorlari
|
Krb=Kh/Kr
|
Haqiqatda erishgan daraja (Kh) bilan reja ko‘rsatkichlari (Kr) nisbati
|
Dinamika nisbiy miqdorlari
|
Kdn=Kb/Kbv
|
Iqtisodiy ko‘rsatkichlarni (Kb), (Kbv) vaqt ichida nisbiy o‘zgarishini tavsiflaydi
|
Tuzilmaviy nisbiy miqdorlar
|
Ktn=Kab/Kuh
|
O‘rganilayotgan to‘plamning ayrim birliklarini (Kab) uning umumiy hajmiga (Kuh) nisbati
|
Koordinatsiya nisbiy miqdorlari
|
Kkn=Kab/Kbb
|
To‘plam ichidagi ayrim birliklarni (Kab, Kbb) o‘zaro nisbatlarini tavsiflaydi
|
Intensiv nisbiy miqdorlar
|
Kin=Ksm/Ktm
|
Turli nomdagi lekin o‘zaro bog‘langan ko‘rsatkichlarni (Ksm, Ktm) o‘zaro nisbati
|
Obyektlararo va hududiy taqqoslash
|
Koh=Kxk/Kbxk
Koh=Xo/Rbo
|
Nisbiy miqdorlari bir xil nomdagi lekin turli obyekt yoki hududlarga taalluqli bo‘lgan ko‘rsatkichlarni(Kxk, Kbxk), (Xo, Rbo) o‘zaro nisbatini tavsiflaydi.
|
Samaradorlik nisbiy miqdorlari
|
Ksn=Ks/Kr
|
Samara (Ks) va resurs (Kr) yoki xarajatlar orasidagi nisbatni tavsiflaydi
|
O‘rtacha miqdorlar.
Mutlaq va nisbiy miqdorlarning hodisa va jarayonlarni o‘rganish, baholash va tahlil etishdagi ustunliklari, ijobiy tomonlari bilan bir qatorda, ularning qator kamchiliklari ham mavjud. Ya’ni ular o‘rganilayotgan hodisa va jarayonlarga umumlashtirib ta’rif bera olmaydi. Bu vazifani o‘rtacha miqdorlar bajaradi.
O‘rtacha miqdorlardan rejalashtirish, boshqarish, ilmiy-tadqiqot ishlarida keng qo‘llaniladi.
O‘rtacha miqdorlar deb, bir xildagi va bir turdagi hodisalarni o‘zgaruvchan belgilari asosida umumlashtirib xarakterlovchi, ta’riflovchi miqdorlarga aytiladi.
Moliyaviy tahlil jarayonida o‘rtacha miqdorlarning qator turlaridan foydalaniladi: o‘rtacha arifmetik miqdorlar; o‘rtacha garmonik miqdorlar; o‘rtacha geometrik miqdorlar; o‘rtacha xronologik miqdorlar; o‘rtacha kvadratik miqdorlar.
O‘rtacha miqdorlarning sodda va amaliyotda keng qo‘llaniladigan turi bu o‘rtacha arifmetik miqdordir. O‘rtacha arifmetik miqdor o‘z navbatida oddiy va tortilgan ko‘rinishga bo‘linadi.
Oddiy arifmetik o‘rtacha variantlar (x) bir yoki teng marta takrorlangan paytda qo‘llaniladi.
Tortilgan ko‘rinishdagi o‘rtacha arifmetik miqdor quyidagi bog‘lanishlar orqali topiladi.
Tahlilda o‘rtacha arifmetik bilan bir qatorda o‘rtacha garmonik ham keng qo‘llaniladi. O‘rtacha garmonik – bu o‘rtacha arifmetik miqdorning teskari bo‘lgan darajasidir.
O‘rtacha garmonik miqdor ham o‘rtacha arifmetik miqdorga o‘xshab oddiy va tortilgan shakllarga ega.
Oddiy o‘rtacha garmonik miqdorlarni aniqlash formulasi:
Tortilgan o‘rtacha garmonik miqdorlarni aniqlash formulasi:
Tahlilda o‘rtacha geometrik miqdorlardan odatda o‘sish sur’atlarini o‘rganishda keng foydalaniladi.
1.10-jadval
Mahsulot hajmining o‘sish sur’atlari
Do'stlaringiz bilan baham: |
