Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

3.4. Mahsulot (ish, xizmat)larning tarmoq va faoliyat tavsifi

Savdo korxonalari. Chakana va ulgurji savdo korxonalari boshqa korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotish bilan shug‘ullanadilar. Ular uchun aktivlarning muhim qismi tovarlar zaxirasi hisoblanadi. Shu sababli ham tahlilda muhim e’tibor tovarlar zaxirasining tarkibiga va dinamikasiga qaratiladi. Tovarlar zaxirasining aylanish darajasi va bir martalik aylanishga ketadigan vaqt ko‘rsatkichlari ular faoliyatini baholashning muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi. Ushbu ko‘rsatkichlar qisqa va uzoq davriylikda o‘rganiladi va uning o‘zgarishlariga mos ravishda boshqaruv strategiyalari o‘zgarib boradi. Naqd mablag‘lar harakati savdo turiga va shakliga ko‘ra o‘zgarib turadi.
Aktivlarning aylanish davriyligi tavsifi

Faoliyat sikli	Naqdlik	Tovarlarni sotib olish qiymati	Tovarni qayta sotish qiymati	Foyda
1-davra	Naqd pul mablag‘lari 50 mln sum	Tovarlarni sotib olish 50 mln sum	Naqd pullar kirimi 75 mln sum	+25 mln sum
2- davra	Naqd pul mablag‘lari 75 mln sum	Tovarlarni sotib olish 75 mln sum	Naqd pullar kirimi 105 mln sum	+30 mln sum
3- davra	Naqd pul mablag‘lari 105 mln sum	Tovarlarni sotib olish 105 mln sum	Naqd pullar kirimi 130 mln sum	+25 mln sum
4-davra	Naqd pul mablag‘lari 130 mln sum	.....	......	.......
5-davra	...	.....	......	.......
.....	...	.....	......	.......

Chakana savdoda tovarlar naqd pulga sotib olinadi. Shu sababli ham ularda debitorlik majburiyatlarining jami aktivlar tarikibidagi salmog‘i unchalik yuqori bo‘lmaydi. Ulgurji savdoda tovarlarni kreditga sotish hisobiga jami aktivlar tarkibida majburiyatlar summasi biroz yuqori summani tashkil etadi. Shu sababli ham analitiklar birinchi navbatda etiborni majburiyatlarning sifatiga va muddatiga qaratmog‘i lozim. Shuningdek, savdo korxonalarida ish hajmiga ta’sir etuvchi muhim faktorlardan biri sifatida mavsumning o‘zgarishiga tahlilda alohida ahamiyat qaratmoq lozim.