Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

Bog‘lanish tenglamasini hisoblash natijalari

T/r	Bog‘lanish tenglamasi	R	D	F	?
1		0,59	0,35	50,3	1,895
2		0,75	0,56	57,6	1,548
3		0,84	0,72	71,3	1,408
4		0,88	0,77	88,8	1,398
5		0,95	0,85	95,6	1,358

Bu qadamda bog‘lanish tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

bu yerda x₁ – material unumi, so‘m;
x₂ – jamg‘arma unumi, tiyin;
x₃ – mehnat unumdorligi (bir ishchi to‘g‘ri kelidigan bir yillik ishlab chiqarish), ming so‘m;
x₄ – korxona aylanma mablag‘ining aylanish davomiyligi, kun;
x₅ – eng yuqori sifatli mahsulotning solishtirma salmog‘i, %
Tenglama koeffitsiyentlari har bir omilning natijaviy ko‘rsatkichga sonli ta’sirini ko‘rsatadi. Ushbu holatda olingan tenglamaga quyidagicha izoh berish mumkin: material unumi 1 so‘mga oshganda rentabellik 3,65%; jamg‘arma unumi 1 kop.ga oshganda – 0,09%; bitta ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik ishlab chiqarish 1 ming so‘mga oshganda – 1,02%; eng yuqori sifatli mahsulotning solishtirma og‘irligi 1% ga oganda – 0,052% ga oshadi. Mablag‘ning aylanish davomiyligi 1 kunga oshsa, rentabellik o‘rtacha 0,122% ga kamayadi.
Bog‘lanish tenglamasidagi regressiya koeffitsiyentlari turli o‘lchov birligiga ega. Bu esa natijaviy ko‘rsatkichlarga ta’sir kuchi qanchaligi haqidagi savol tug‘ilganda, ularni solishtirilmaydigan qilib qo‘yadi. Ularni solishtirish mumkin bo‘lgan ko‘rinishga olib kelish uchun regressiya tenglamasining barcha o‘zgaruvchilari o‘rta kvadratik og‘ish ulushida ifodalanadi, boshqacha qilib aytganda, regressiyaning standart koeffitsiyentlariga mo‘ljallanadi. Ular yana beta-koeffitsiyentlar ham deb nomlanib, (?) ko‘rinishida ifodalash qabul qilingan.
Beta-koeffitsiyentlar va regressiya koeffitsiyentlari quyidagi munosabat orqali bog‘langan:

Beta-koeffitsiyentlar agan omil kattaligi bitta o‘rta kvadratik og‘ishga oshsa, unga mos, bog‘liq bo‘lgan o‘zgaruvchi o‘zining o‘rta kvadratik og‘ish ulushiga oshishi yoki kamayishini ko‘rsatadi. Beta-koeffitsiyentlarni qiyoslash har bir omilning natijaviy ko‘rsatkich kattaligiga ta’sir darajasini solishtirish to‘g‘risida xulosalar chiqarish imkonini beradi. Bizning misolda rentabellik darajasiga material unumi, jamg‘arma unumi va mehnat unumdorligi ko‘proq ta’sir ko‘rsatadi.
1.35-jadval