Тошкент молия институти кредит-иқтисод факультети

 

2.2. Markaziy bank foiz siyosatining amaldagi holati tahlili

 

 

Diskont  inglizcha  Discount  –  «skidka»  so’zidan  olingan  bo’lib  –  bank 

amaliyotidagi hisob stavkasidir. 

Diskont  siyosati  –  Markaziy  bankning  hisob  stavkasini  o’zgartirish  yo’li 

bilan milliy valyuta kursiga va to’lov balansining holatiga ta’sir etish siyosatidir.  

Foiz o’zining iqtisodiy ma’nosi bo’yicha ssuda kapitalidan foydalanganligi 

uchun to’lanadigan qo’shimcha qiymatdir. Foiz stavkalari odatda foyda normasi 

orqali  aniqlanadi,  lekin  amaliyotda  foiz  stavkasi  darajasi  ssuda  kapitallariga 

bo’ladigan talab va taklifdan kelib chiqadi. 

Markaziy bankning qayta moliyalashtirish siyosati deganda, Markaziy bank 

tomonidan  kredit  institutlarining  veksellarni  sotib  olish  shakli  va  qimmatli 

qog’ozlarni garovga olish yo’li bilan kreditlash tushuniladi.  

Markaziy bankning qayta moliyalashtirish siyosatini quyidagi ko’rinishlari 

mavjud.  

1.  Hisob  stavkasi  Markaziy  bank  tomonidan  tijorat  banklariga  ularning 

ixtiyoridagi  trattalarni  (o’tkazma  veksel)  qayta  hisobga  olish  yo’li  bilan 

beriladigan kreditlarning foiz stavkasidir. 

2.  Tijorat  banklari  Markaziy  bankdan  o’zlarining  portfelidan  qimmatli 

qog’ozlarni  garovga  qo’yish  orqali  kredit  olishi  –  bu  lombard  krediti 

hisoblanadi.  Lombard  kredit  foiz  stavkasi  –  lombard  stavkasi  hisoblanadi. 

Lombard stavkasi har doim hisob  stavkasidan ikki–uch punkt yuqori yuradi. 

Kapitallarning  davlatlararo  erkin  tarzdagi  harakatlarida  mavjud  bo’lgan 

Markaziy  bankning  hisob  stavkasining  o’sishi  bu  mamlakatga  xorijiy 

mamlakatlardan vaqtinchalik bo’sh valyuta mablag’larining oqib kelishiga sabab 

---

37 

 

bo’ladi.  Bu  esa  to’lov  balansining  aktivlashuviga  va  milliy  valyuta  kursining 

ko’tarilishiga olib keladi. 

Qayta  moliyalashtirish  siyosatidan  ko’zlangan  asosiy  maqsad  –  tijorat 

banklari Markaziy bank tomonidan beriladigan kreditlarning berilish shartlarini 

o’zgartirish yo’li bilan pul bozori va kapital bozorining holatiga ta’sir qilishdir. 

Shunisi diqqatga sazovorki, qayta moliyalashtirish qimmatli qog’ozlarni garovga 

olmasdan turib ham amalga oshirilishi mumkin. 

Mamlakatimizda  bozor  munosabatlari  sharoitida  qayta  moliyalashtirish 

siyosatidan  iqtisodiyotni  pul-kredit  vositalari  orqali  tartibga  solishning  muhim 

vositasi  sifatida  foydalanish  imkoniyati  mavjud.  Buni  asosan  respublikamiz 

tijorat  banklarining  Markaziy  bank  kredit  resurslariga  sezilarli  darajada 

bog’liqligi bilan izohlash mumkin.