Toshkent moliya instituti korxonalarni rivojlantirish strategiyasi

Uchinchi bosqich, 1997 yildan keyingi yillar soliq islohotlarini chuqurlashtirish. 
Soliqlar  tizimining  rivojlanishi  mamlakatdagi  iqtisodiy  islohotlar  bilan  hamqadam 
borayotganligini aytib o‘tishga hojat yo‘q.  
1997  yil  24  aprelda  O‘zbekiston  Respublikasi  Soliq  Kodeksining  tasdiqlanishi 
soliqlar tizimini isloh qilishning hozirga qadar amalga oshirilayotgan uchinchi bosqichining 
boshlanishi bo‘ldi. Bu tamoman qonuniy holdir. 
Soliq  Kodeksining  qabul  qilinishi  katta  tarixiy  ahamiyatga  ega  bo‘ldi  va  soliqqa 
tortishning  barcha  asosi  bo‘luvchi  huquqiy  me’yorlarni  yagona  hujjatga  to‘pladi.  Soliqlar 
imtiyozlarini tizimlashtirdi; foyda, mol-mulk, qo‘shilgan qiymatni hisobga olish va soliqqa 
tortishning xalqaro tizimini o‘rganish va undan foydalanishga imkon yaratdi.  
Bu  bosqichda  yuridik  shaxslarga,  birinchi  navbatda  kichik  va  o‘rta  biznes  uchun 
soliqqa  tortish,  hisobga  olish  va  hisobotning  soddalashtirilgan  tizimini  barpo  etishga  
erishildi.  Kichik  tadbirkorlik  sub’ektlari  ihtiyoriy  asosda  umumdavlat  va  mahalliy  soliqlar 
hamda  yig‘imlar  jamlamasi  o‘rniga  yagona  soliq  to‘lay  boshladilar.  O‘zbekiston 
Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  1998  yil  15  apreldagi  159–son  qarori  bilan  Kichik 
korxonalar  va  mikrofirmalar  uchun  soliqqa  tortishning  soddalashtirilgan  tizimini  qo‘llash 
tartibi joriy etildi. 
YAgona  soliqning  soliqqa  tortiladigan  oborotlarga  nisbatan  foizlarda  o‘sha  vaqtda 
quyidagi stavkalari belgilangan edi: 
Savdo  xarid,  vositachi,  ulgurji  sotish,  ta’minot  korxonalari  –  yalpi  daromaddan  25 
foiz; 
qishloq xo‘jaligi korxonalari – 5 foiz; 
Xalq xo‘jaligining boshqa sohalari korxonalari – 10 foiz. 
Agar  ilgarilari  aksizlanadigan  tovarlarni  ishlab  chiqaruvchi  korxonalarga 
soddalashtirilgan soliqqa tortish tizimi kirmagan bo‘lsa, 1999 yil 10 oktyabrdan boshlab ular 
aksiz solig‘ini to‘lash sharti bilan mazkur tizimni qo‘llash tartibi o‘rnatilgan. 
Vazirlar  Mahkamasining  1998  yil  10  apreldagi  153-son  qarori  bilan  tasdiqlangan 
savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarini soliqqa tortish tartibiga muvofiq yalpi daromad 
savdo  korxonalari  uchun  yagona  soliqqa  tortish  ob’ekti  bo‘ldi.  Јo‘sha  vaqtlarda  soliq 
stavkasi daromadlik darajasiga va faoliyat turlarigi qarab guruhlanardi. 
1999  yildan  boshlab  qishloq  xo‘jalik  kooperativlari  (shirkatlari),  fermer  xo‘jaliklari, 
agrofirmalar,  qishloq  xo‘jalik  mahsulotlarining  boshqa  ishlab  chiqaruvchilari  Respublika 
Prezidentining  «qishloq  xo‘jaligi  tovar  ishlab  chiqaruvchilari  uchun  yagona  er  solig‘ini 
amalga  kiritish  to‘g‘risida»gi  Farmoni  hamda  Vazirlar  Mahkamasining  1998  yil  26 
dekabrdagi  539-son  qarori  asosida  ishlab  chiqilgan  byudjet  bilan  hisob-kitoblar 
mexanizmiga ko‘ra yagona er solig‘i to‘lovchilari bo‘ldilar. U amaldagi barcha umumdavlat 
hamda  mahalliy  soliqlar  va  yig‘imlar  o‘rniga  amalga  kiritiladi.  SHuningdek,  ushbu  soliq 
turiga  doir  imtiyozlar  ham  belgilandi.  Bu  qishloq  mexnatkashlariga  hisobot  xujjatlarini 
qisqartirish imkonini beruvchi soliqqa tortishning soddalashtirilishiga yana bir misoldir. 

---

 
84 
2010  yilda  davlat  soliq  siyosatida  mahsulot  ishlab  chiqaruvchi  korxonalardan  soliq 
og‘irligini  yanada  kamaytira  borish,  chetga  qat’iy  almashtiriladigan  valyuta  mahsulotlarni 
eksport  qilganlarga  ham  daromad  (foyda)ga  soliqdan,  ham  mol-mulk  solig‘idan 
pasaytirilgan  regressiv  soliq  stavkasi  qo‘llash  siyosatini  yuritish  joriy  etildi.  Soliqlar 
tizimiga to‘g‘ri soliqlar salmog‘ini kamaytira borish va egri soliqlar salmog‘ini oshiraborish 
siyosati yurgizila boshlandi.