Toshkent moliya instituti korxonalarni rivojlantirish strategiyasi

tortishning asosiy tushunchalari. 

---

 
82 
O‘zbekiston  o‘zining  mustaqillik  yillarida  soliqlarni  isloh  qilib  soliq  siyosatini  olib 
bormoqda.  1991  yildan  boshlangan  Respublika  soliqlar  tizimini  isloh  qilish  kabi  siyosati 
tarixini uch bosqichga bo‘lib ko‘rsatish mumkin. 
Birinchi  bosqich.  1991-1994  yillar.  O‘zbekiston  soliqlar  tizimining  tashkil  etilishi, 
byudjetni daromad qismini soliqlar bilan ta’minlash. 
1991  yil  15  fevralda  qabul  qilingan  «Korxonalar,  birlashmalar  va  tashkilotlardan 
olinadigan  soliqlar  to‘g‘risida»gi  qonun  Respublika  soliqlar  tizimiga  asos  solgan  dastlabki 
qonun bo‘ldi. Boshlang‘ich bosqichda soliq idoralari xazinaviy masalalarni  hal etish, ya’ni 
byudjetning  muvozanatga  erishuvini  ta’minlashga  yo‘naltirilgan  edi.  Ammo,  hayot  soliqqa 
tortish tizimini yanada takomillashtirishni talab etardi.  
Soliqqa  tortiladigan  bazaning  bozor  tarraqiyotini  rag‘batlantirish  uchun  qonunlarga 
o‘zgartishlar kiritildi. SHu maqsadda 1991 yil 15 fevralda qabul qilingan qonunda bir qator 
o‘zgartirishlar  kiritildi.  Oborot  solig‘i  va  foydadan  olinadigan  soliq  o‘rniga  1992  yildan 
boshlab  respublikada  qo‘shilgan  qiymat  solig‘i  amal    qila  boshladi.  U  iste’molchi 
zimmasiga  yuklatiladigan  asosiy  egri  soliq  sifatida  byudjet  daromadlarida  tushumlarining 
barqarorligini ta’minlay boshladi. 
Korxonalardan  olinadigan  o‘rmon  solig‘i  («To‘nka  to‘lovi»)  va  bir  qator  boshqa 
soliqlar bekor qilindi. Daromad (foyda)ga soliq qo‘shilgan qiymat solig‘i, aksiz solig‘i, mol-
mulk  solig‘i,  respublikadan  tashqariga  olib  chiqiladigan  mahsulotlarga  va  xom-ashyo 
resurslariga soliq joriy etildi.  
1993 
yilda 
belgilangan 
tartibga 
ko‘ra  asosiy  vositalarga  hisoblangan 
amortizatsiyaning 30 foizi byudjetga olib qo‘yiladigan bo‘ldi.  
Xazinani  to‘ldirish,  shuningdek  resurslardan  oqilona  foydalanish  maqsadini  ko‘zlab 
byudjetga  6  foizli  resurslar  solig‘i  joriy  etilgan  edi.  1992  yil  15  fevralda  1991  yilda  qabul 
qilingan  «O‘zbekiston  Respublikasi  fuqarolari,  xorijiy  fuqarolar  va  fuqaroligi  bo‘lmagan 
shaxslardan olinadigan daromad solig‘i to‘g‘risida»gi qonunga qator o‘zgarishlar kiritildi. 
1993  yil  7  may  kuni  «Mahalliy  soliqlar  va  yig‘imlar  to‘g‘risida»gi  qonun  qabul 
qilindi  va  ushbu  qonunda  ularga  ta’rif  berildi.  Jismoniy  shaxslar  mol-mulkiga  solinadigan 
soliq,  er  solig‘i,  kurort  zonalardagi  ishlab  chiqarish  maqsadlaridagi  ob’ektlar  qurilishiga 
soliq,  reklama  solig‘i,  avtotransport  vositalarini  olib  sotganlik  uchun  soliq,  ularning 
egalariga  solinadigan  soliq  yig‘imi  -  jami  19  turdagi  har  xil  soliqlar  va  yig‘imlar  mahalliy 
soliqlar  guruhiga  kiritiladi.  1993  yilning  7  mayda  «Korxonalar,  birlashmalar  va 
tashkilotlardan olinadigan soliqlar to‘g‘risida»gi qonunga qo‘shimchalar kiritildi.