Toshkent moliya instituti korxona iqtisodiyoti va innovasiyalarni boshqarish

27- Mavzu. Real sektorda innovatsiyalar marketingi   
 
1.Innovatsiyalar marketingining o‘ziga xos xususiyatlari.  
2.Mustaqil ilmiy texnikaviy tashkilotlardagi markentingning xususiyatlari. 
3. Ilmiy- texnikaviy tashkilotning mikro-makro muhiti.  
4.Ilmiy-texnikaviy mahsulotning bozordagi harakati.  
5.Ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan texnologik yangiliklar marketingi
 
 
Annotatsiya 
O‘zbekiston  Respublikasida  o‘tkazilgan  Respublika  “Innovatsion  g‘oyalar, 
ishlamalar  va  texnologiyalar”,  “Sanoat  yarmarkasi  va  kooperatsion  birjalar  yarmarkasi”da 
taqdim etilgan ilmiy-tekshirish ishlamalari va texnologiyalari, qo‘shma korxonalarda ishlab 
chiqarilgan tovar va xizmatlarni sifat ko‘rsatkichlari xalqaro ISO/MEK standart talablariga 
mosligi  va  O‘zbekistonda  lokalizatsiya  filingan  import  o‘rnini  bosuvchi  va  eksportga 
yo‘naltirilgan ko‘plab tovarlar ishlab chiqarilmoqda. Hozirgi davrda respublikamiz kundalik 
hayot  va  uning  dinamikasi  o‘zgarib  bormoqda,  bu  esa  iqtisodni  yangilashda  marketing 
tadqiqotlarini  natijalarini  tahlil  qilib,  yaqin  kelajakka  va  uzoq  davrga  nisbatan  innovatsion 
strategiyani  tanlash,  rejalash  va  amalga  oshirishni  bu  esa  O‘zbekiston  Respublikasining 
dunyo  hamjamiyatida  obro‘sini  oshirishda  va  iqtisodiyotini  yuksaltirishda  katta  ahamiyat 
kasb etadi. 
Ko‘p  sonli  ma’lumotlar  tahlili  shundan  dalolat  beradiki,  iqtisodiy  o‘sishning  asosiy 
harakatlantiruvchi  kuchi  ilmiy-texnik  innovatsiyalar  hisoblanadi.  Bozor  iqtisodiyoti 
sharoitlarida  kichik  biznes  va  tadbirkorlik  innovatsion  jarayonda  markaziy  rol  o‘ynaydi, 

---

129 
 
innovatsiyalar esa texnik taraqqiyot sur’ati yuqori bo‘lgan tarmoqlarda asosiy raqobat quroli 
hisoblanadi.  Texnik  taraqqiyot  va  iqtisodiy  rivojlanishni  qo‘llab-quvvatlovchi  institutlarga 
alohida  e’tibor  qaratgan.  XX  asrning  birinchi  yarmi  iqtisodchisi  Yozef  Aloiz  SHumpeter 
(1883-1950)  innovatsiyalarni  olg‘a  suruvchi  va  unda  normal  darajadan  katta  bo‘lgan 
daromadning asosiy manbasi bo‘luvchi raqobat mexanizmini ko‘rsatib bergan. 
“Martekingning uchta asosiy aspekti sanoatning rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. 
Birinchisi  innovatsion  musobaqadir.  Firmalar  musobaqasida  birinchi  bo‘lib  innovatsiyaga 
erishgan  firma  marteking  sohasida  ham  etakchi  hisoblanadi.  Ikkinchisi,  yirik  firmalar 
bozorda  innovatsiyalarni  izlash  bilan  bog‘liq  ishlarni  doim  takomillashtirishga  harakat 
qilishlaridir.  Uchinchisi,  Kristensen  (1997)  bozor  talabi  asosiy  innovatsiyalarga  bo‘lgan 
talabni aniqlashtiruvchi omil ekanligini ta’kidlab o‘tgan”.  
XX  asrning  ikkinchi  yarmida  G‘arbda  kuzatilgan  o‘ziga  xos  bashorat  shov-shuvi 
Rossiya  bashoratchilk  maktabi  etakchisi  I.V.Besstijev-Lada  tomonidan  tuzilgan  klassik 
bashoratchilik  antologiyasida  yaqqol  tasvirlab  berilgan.  Intellektual  va  siyosiy  doiralarda 
qizg‘in  bahs-munozaralarga  sabab  bo‘lgan  o‘nlab  fundamental  asarlarda  jahon 
rivojlanishining  istiqbollari  turli  ssenariylarda  —  eng  yorkin  ranglardan  to  katastrofik 
holatlargacha  asoslab  berilgan.  Uzoq  muddatli  u  yoki  bu  bashorat  ssenariylarini  asoslab 
berish  uchun  foydalaniltan  ko‘plab  global  modellar  yaratilgan.  Ushbu  bashoratchilik  shov-
shuviga BMT ham qo‘shilgan bo‘lib, uning Sekretariatida bashorat va istiqbolli tadqiqotlar 
bo‘limi  tashkil  qilingan.  Nobel  mukofoti  sovrindori  V.V.Leontev  rahbarligidagi  BMT 
ekspertlar guruhi tomonidan o‘tgan asrning 70-yillarida o‘ziga xos tarmoqlararo balansning 
mintaqalararo  modeli  asosida  jahon  iqtisodiyoti  rivojlanishining  2000  yilgacha  bo‘lgan 
bashoratlari ishlab chiqilgan. 
Biroq  80-yillar  oxirlariga  kelib  G‘arbda  ham,  sobiq  Ittifoqda  ham  bashoratchilik 
to‘lqini pasaya boshladi. Buning sababi oddiy edi: jahon industrial jamiyatdan postindustrial 
jamiyatga  o‘tib,  tendensiyalar  o‘zgardi  va  chuqur  bifurkatsiyalar  klasteri  vujudga  keldi. 
Avvalgi  bashoratlar  va  ularning  metodologik  asoslari  bu  muhitda  o‘z  ta’sir  kuchini 
yo‘qotgan bo‘lib, yangi metodologiya esa hali rivoj topmagan edi. 
O‘tish  davrida  ijtimoiy  va  texnologik  tizimlar  traektoriyasi  keskin  o‘zgaradi. 
Ularning ayrimlari o‘tmishda qolib ketib, ularning o‘rniga yangilari paydo bo‘ladi va jahon 
miqyosida keng tarqaladi. Bu davrda oldindan ko‘ra bilishning qiyinligi an’anaviy inqilobiy 
paradoks — e’lon qilingan maqsadlar va amalda erishilgan natijalar o‘tasidagi farqlar bilan 
ham izohlanadi. Lekin shunga qaramay XX asrning yirik olimlari qalamiga mansub bo‘lgan 
eng oxirgi asarlardan birida insoniyatning rivojlanishiga doir asosli bashoratlar, ekologik va 
sivilizatsiya  inqirozlarining  bartaraf  etilishi,  uzoq  muddatli  strategiyani  ishlab  chiqish 
zarurligi  haqida  asoslangan  fikrlarni  o‘rgatamiz:  «Sivilizatsiya  strategiyasining  paydo 
bo‘lishi  hayotiy  ahamiyatga  ega.  U  tabiat  strategiyasi  bilan  muvofiqlashtirilgan  bo‘lishi 
lozim.  Bu  esa  insoniyat  tarixida  uning  kuch-quvvati  o‘sishi  bilan  birga  kuzatiluvchi  sifat 
yangiligidir.  Bizni  nafaqat  ekologik,  balki  sivilizatsiya  inqirozi  kutib  turibdi.  O‘z 
mohiyatiga  ko‘ra  biz  sivilizatsiya  tarixining  butkul  yangicha  bosqichi,  balki  antropogenez 
oldida  turibmiz,  bunda  esa  butun  xalqlar  oldida  kun  ko‘rish  strategiyasini  ishlab  chiqish 
bo‘yicha  umumiy  vazifa  turadi».  Bunday  strategiyani  uzoq  muddatli  bashoratlarsiz,  tabiat 
va  jamiyat  rivojlanishining  muqobil  yo‘llarini  oldindan  ko‘ra  bilmasdan  turib  amaliy 
jihatdan ishlab chiqish mumkin emas.