Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Butun iqtisodiyot tarixini ma’lum bir ma’noda ehtiyojlarni shakllanishi tarixi tarzida ko’rish mumkin.

Hozirgi zamon tsivilizatsiyasi darajasiga ehtiyojlar va ishlab chiqarishning bir-biriga ta’siri asosida erishilgan.

Jamiyatning sotsial-iqtisodiy taraqqiyoti ehtiyojlarning yuksalib borishi iqtisodiy qonunida o’z ifodasini topadi. Bu qonun ishlab chiqarish va madaniyat rivojlanishi bilan inson ehtiyojlarining yuksalib borishini, uning miqdori o’sib, tarkiban yangilanib borishini ifodalaydi.

Bu qonun ishlab chiqarish bilan ehtiyojlar o’rtasida aloqa bog’lanishlar mavjudligi va uning doimo bo’lishini ko’rsatadi. Ehtiyojlarning yuksalishi murakkab tarzda kechadi. Ehtiyojlarning cheksizligi ko’prok sotsial-ma’naviy ehtiyojlarga taalluqli.

Adam Smit «ovqatga intilish har bir odamda kishi oshqozonini kichik sig’imi bilan cheklanadi, lekin qulayliklarga hamda uy-joy, kiyim-kechak, uy sharoiti va anjomlarni bezashga intilish aftidan cheksiz yoki muayyan chegaralarga ega bo’lmasa kerak» deb ta’kidlagan. Komfort (qulaylik) umuman tugamaydigan cheksiz narsa degan edi, Gegel.

Ehtiyojlarni o’zgarishini o’rganish maqsadida statistikdan iste’mol tovarlarini asosan uch guruhga bo’lib o’rganiladi:

a) oziq - ovqat mahsulotlari;

b) nooziq - ovqat tovarlari;

v) uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar.

Ehtiyojlarni qondirilishi iste’molda ifodalanadi. Iste’molning tarkibi va ularning miqdori o’zgarishiga qarab ishlab chiqarishni moslashtirishga e’tibor qaratiladi.