Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Bozor iqtisodiyotining ziddiyatlari shundaki, u o’zining bosh nazorat mexanizmi – raqobatning kuchsizlanishiga yo’l qo’yadi va hatto buni rag’bat-lantiradi

Bozor iqtisodiyotidagi erkin muhitda tadbirkorlar foyda ketidan quvib va o’z iqtisodiy mavqeini yaxshilashga intilib, raqobatning cheklangan yo’lidan ozod bo’lishga harakat qiladilar. Firmalarning qo’shilib ketishi, kompaniyalarning xufyona kelishuvi, shafqatsiz raqobat – bularning hammasi raqobatning kuchsizlanishi va uning tartibga soluvchilik ta’sirining pasayib borishiga olib keladi.

Bozor tizimi rag’batlantiradigan texnika taraqqiyoti ham raqobatning zaiflashishiga olib keladi. Eng yaxshi texnologiya odatda: a) juda katta miqdordagi real kapitaldan foydalanishni; b) yirik bozorlar bo’lishini; v) kompleksli, markazlashgan va qat’iyan bir butun bo’lib birlashgan bozorning tarkib topishi; g) boy va ishonchli xom ashyo manbalarini talab qiladi. Bunday texnologiya bozorning hajmiga nisbatan keng miqyosdagi hisoblanuvchi ishlab chiqaruvchilar mavjud bo’lishi zarurligini bildiradi. Boshqacha aytganda, eng yangi texnologiyani qo’llash asosida ishlab chiqarishning eng yuqori samara-dorligiga erishish, ko’pincha ko’p miqdordagi mayda firmalar emas, balki uncha ko’p bo’lmagan yirik ishlab chiqaruvchilar mavjud bo’lishini taqozo etadi.

Bozor iqtisodiyotining navbatdagi ziddiyati jamiyat a’zolari daromad-laridagi tengsizlikning kuchayib borishi va aholining tabaqalanishi bilan bog’liq. Bunday iqtisodiyot har qanday yuksak darajada rivojlanmasin, daromadlar tengsizligini bartaraf qila olmaydi, faqat uni ma’lum darajada yumshatishi mumkin.

Bozor iqtisodiyotining umumiy e’tirof etilgan kamchiliklaridan biri shundan iboratki, u ijtimoiy iste’mol qilinadigan ne’matlar va xizmat-larni ishlab chiqarib, bozorga taklif qilishga qodir emas. Shu sababli jamiyat a’zolarini bunday ne’matlar va xizmatlar bilan ta’minlash davlat zimmasida bo’ladi.

Tovarlar hajmi bilan pul massasi o’rtasidagi ro’y berib turadigan nomuvofiqlikni bartaraf eta olmasligi ham bozor iqtisodiyotining ziddiyati hisoblanadi va bu – pulning qadrsizlanishi – inflyatsiya bilan birga boradi.